Shëndet

Nga Hyrida Basha*

Mëlcia është një organ, më mirë të themi është një gjëndër. Gjëndra më e madhe e trupit tonë. Gjatësia  e saj është rreth 30cm, dhe pesha varion nga 1.2-1.6 kg. Është e pozicionuar në anën e djathtë të kavitetit abdominal, poshtë diafragmës, dhe përbëhet nga dy lobe hepatike. Këto dy lobe, vetë janë të formuara nga hepatocite, të cilat janë vërtet një “laborator kimik” i mëlcisë. Kjo gjendër e madhe, mëlcia, prodhon bilën, një substancë esenciale për tretjen dhe shpërbërjen e yndyrnave por edhe për shumë funksione të tjera vitale. Për hir të aktivitetit të saj funksional, ky organ është shumë i ekspozuar nga dëmi që ushqimet shkaktojnë.

Çfarë funksionesh kryen mëlcia?

Ndër funskionet e saj përmendim:

1-Funksion metabolik. Pjesa më e madhe e proteinave në gjak, prodhohet nga mëlcia, përmendimi këtu, albuminën dhe faktorët e koagulimit.

Magazinon sheqernat në formën e glikogjenit, e cila është rezerva më e madhe e nergjisë në trup. Kur ne kemi nevojë për energji, mëlcia copton molekulat e glikogjenit dhe i cliron sheqernat në gjak.

Ndërkohë, yndyrnat, pasi përdoren, transformohen e një pjesë eleminohet nga mëlcia. Gjithashtu, vetë mëlcia prodhon proteina të domosdoshme për transportin e hormoneve në gjak, dhe menaxhon aktivitetin e tyre duke i aktivizuar apo inaktivizuar.

Sekreti i saj, bila, lejon absorbimin (përthithjen) në zorrë të yndyrnave sëbashku me ushqyesit dhe vitamina si, B12 apo vitamina të tretshme në yndyrna si vitamina A, D, E dhe K, vitamina këto, që për të zhvilluar funksinin e tyre duhet patjetër më parë të jenë metabolizuar nga mëlcia.

2- Funksion detoksifikues

Mund ta quajmë pa frikë një filtër antitoksinë. Është organ jetik dhe esencial për sistemin imunitar. Në ndërtim të këtij organi, gjenden disa qeliza të emërtuara, qelizat Kupffer, të cilat janë të specializuara për njohjen e agjentëve patogjen. Kështu, falë tyre, kjo gjendër eleminon substanca të panumërta toksike të produkteve kimike cilat prodhohen nga konsumi i medikamenteve, aditivët ushqimor, etj. Largon eritricitet (rruazat e kuqe të gjakut) e dëmtuara, redukton kolesterolin e tepërt, përmirëson digjestionin dhe favorizon punën dhe funksionin e zorrës.

E nëse ky organ sëmuret?

Patologjitë kryesore të mëlcisë janë hepatiti, ceroza hepatrike (alkolike dhe joalkolike), tumori i melcisë (përfshirë hepatokarcinoma të ndryshmë) dhe steatosa hepatike (dhjamosja e mëlcisë).

Simptomat që individi përjeton kur është prekur nga një sëmundje  e mëlcisë, përfshijnë;

nauze e të vjella, mungesë oreksi, ulje në peshë, temperaturë e lehtë, dhimbje të forta barku të cilat lokalizohen në anën e djathtë të barkut, kruajtje të lëkurës, fece hipokolike (ngjyrë e qartë), urinë hiperkromike (e errët). Shafqje e hematomave, gjakosje, mavijosje në kofshë, bark, krahë.

Fillimi i një ikteri (zverdhja e lëkurës, kryesisht të syve). Manifestohet kolestaza, pra reduktimi apo ndalimi i fluksit biliar. Nëpërmjet ekografive, rezulton zmadhimi i mëlcisë (Hepatonegalia)

Shaqet hipertension, mbledhje dhe grumbullim i likuidit në cavitetin abdominal.

Në disa raste kemi shfaqjen e encefalitit hepatik, që do të thotë përkeqësim i funksioneve cerebrale si pasojë e akumulimit të subsatncave toksike të larguara nga mëlcia.

Ndërkohë njihet dhe insuficenca hepatike.

Çka e bën të vështirë diagnostikimin, është se simptomat nuk shfaqen herët, dhe ngatërrohen me simptoma të patologjive të tjera.

Ndaj shpesh është e domosdoshme të kryhen analizat e gjakut për kontroll periodik të vlerave të heparit.

Eksiztojnë 5 tipe virusesh të hepatitit, ndër këta hepatiti A, një sëmundje e cila merret edhe përhapet nëpërmjet ujit dhe ushqimeve  të kontaminuara midhje psh apo ushqime të tjera. Virusi i hepatitit E, i transmetuar nëpërmjet rrugëve oro-fekale duke shkaktuar një hepatit hepatik e cila është shumë e rrezikshme sidomos në merret në shtatzani. Hepatiti C (shkaktuar nga virusi HCV) që trasmetohet me kontakt direkt të gjakut të individit të infektuar.

Çfarë duhet të bëjmë që të kemi mëlci të shëndetshme?

Kujdesu për peshën tënde. Kontrollo peshën sipas gjatësisë, moshës dhe statusit shëndetsor.  Llogatit shpesh masën tënde dhjamore dhe atë muskulare. Ruaj një raport kalorik të duhur për nevojat e tua ditore. Konsumo 5 vakte të rregullta dhe konsumo ujë. Evito pangrënien për kohë të gjatë. Bëj të paktën 30 minuta aktivitet fizik. Mos konsumo alkool dhe duhan. Sigurohu të konsumosh ushqime të pastra e të sigurta. Kontrollo shpesh vlerat e gjakut për ta monitoruar funskionin e mëlcisë.

Cilat janë ushqimet armike të mëlcisë?

• Alkooli, i pari dhe më i egri. Pas konsumit, alkooli etilik absorbohet nga organizmi, me një shpejtësi marramendëse, shpejtësi kjo që influencohet nga faktorë si sasia e pijes, gradacioni i alkoolit, sasia e ushqimit në stomak, etj. Sapo absorbohet, etanoli metabolizohet kryesisht në mëlci  gati në 90%-98% të sasisë së marrë. Ndërkohë pjesa tjetër eleminohet nëpërmjet mushkërive, veshkave dhe lëkurës. Alkooli ka efekt toksik mbi hepatocitet, dhe kjo do të thotë “vdekje” e këtyre qelizave. Duhet kuptuar dicka, konsum të tepruar të alkoolit, nuk quajmë dehjen, por edhe shpeshtësia e konsumit, mjafton të konsumohet shpesh nga rreth 30- 40 gram alkool në ditë (pra dy gota verë në vakt), për të qënë të rrezikuar që më kalimin e kohës të zhvillojmë hepatit kronik apo ceroze hepatike alkoolike.
• Ushqime shumë të yndyrshme. Fast-food, të quajtura ndryshe, ushqime të pista. Këto ushqime, përmbajnë yndyrna të hidrogjenuara, (transyndyrna), të cilat nëse konsumohen me tepricë, sforcojnë mëlcinë në dyfish të funksionit të saj. Konsumi i përditshëm apo i shpeshtë i këtyre produkteve do të na conte në steatozën hepatike e deri në cerozë hepatike. Përpiqu të konsumosh perime dhe ushqime në avull, furrë apo piastër me sasi të pakta vaji apo gjalpi.
• Tepria e kripës në ushqime, vec crregullimeve të presionit arterial, sistemit nervor, kardiovaskular, renal etj, na sjell probleme edhe në mëlci duke degraduar në fibrozë hepatike. Kjo sëmundje është faza e parë e cikatrizimit të mëlcisë si pasojë e zhvillimit të cerozës.
• Sheqernat e thjeshta. Sasia e lartë e konsumit të sheqerit është një ide e keqe edhe për mëlcinë. Kështu rritet depozita e glukozës në nivel hepatik duke e stërmunduar organin.
• Kryesisht krudo, të pagatuara, janë një ushqim armik i mëlcisë. Kjo, pasi ka disa viruse të cilat infektojnë trupin e njeriut dhe shumohen në mëlci duke shkaktuar inflamacion të rëndë në organizëm

Çfarë të konsumojmë?

• Ujë. Të paktën, minimumi 1.5 L në ditë ujë natyral oligomineral. Uji pastron organizmin duke mos lejuar tërheqje të ujit. Konsumi i një gote ujë para cdo vakti, ndihmon tretjen dhe pastron organizmin, duke ndihmuar daljen e toksinave.
• Kryesisht, perime të stinës. Kështu marrim një sasi të mirë të vitaminave, mineraleve, antioksidanteve, dhe fibrave. Mundohu të kosnumosh llje e ngjyra të ndryshme. Disa perime kanë efekt tonik dhe detoksifikues në mëlci si psh erëzat apo argjinarja, cikoria, etj.
• të paktën dy porcione në ditë. Këshillohet të konsumohet me lëkurë. Kujtojmë se edhe me frutat nuk duhet tepruar pasi përmbajnë fruktozë.
• Ushqime të pasura me proteina. Kryesisht peshqit blu (sardele, acuge, alice etj). Këta përmbajnë sasi të lartë të yndyrnave të shëndetshme, omega 3. Konsumoni legume 2-4 herë në javë.
• Drithërat dhe kosi. Zorra dhe flora intestinale luajnë një rol themelor për mirëqënien e organizmit. Në procesin e pastrimit të mëlcisë, është e rëndësishme dhe një funksion i mirë i zorrës.
• Marinuesit, erëzat, vaji i ullirit apo pak djath, le të zënë vendin e kripës duke i dhënë shije dhe vlera ushqimit. Këshillohet vaji i ullirit, orizit, sojës, lulediellit, misrit, kikirikut etj.

*Autorja është Nutricioniste, e specializuar në Shkencat e të Ushqyerit dhe Dietologji e Aplikuar

Qendra ALERT – Alert.al