Denonco

Nga Rudina MUÇA*

Qumështi është një nga produktet blegtoralë më të rëndësishëm të tryezës sonë. Numri i lartë i fabrikave të përpunimit të qumështit dhe i baxhove të vogla tregon rëndësinë e këtij produkti për konsumatorin shqiptar. Qumështi i pasterizuar, por edhe ai i freskëti që blihet tek fermeri, shumë herë është përfshirë në skandale mediatike. Një gotë qumësht i pasterizuar ka rezultuar me ngarkese të lartë bakteriale. Por, sa i sigurt është qumështi i pasterizuar që tregtohet në maketet e vendit tonë?

Qendra ALERT, një Organizatë Jofitimprurëse, po zbaton projektim “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, si një ndihmesë për të rritur cilësinë dhe sigurinë e ushqimeve të tryezës, nisur edhe nga shqetësimet e konsumatorëve, por edhe nga interesi i shtuar mbi sigurinë ushqimore. Marrë shkas nga situata e përshkruar vendosem të investigojmë cilësinë e qumështit të pasterizuar që shitet në markete. Në bashkëpunim me laboratorin e akredituar “Noval” gazetarët investigativë të kontraktuar nga Qendra ALERT, qumështin e pasterizuar dhe gati për konsum e blemë në marketet e Tiranës, i cili tregtohej në kushte frigoriferike, i ambalazhuar në shishe plastike 1.5 litra. Për të qenë brenda parametrave transporti i 5 kampioneve të qumështit pranë laboratorit u bë me frigorifer ftohës brenda kushteve optimale, duke zbatuar procedurën e marrjes së mostrave, në bashkëpunim dhe me Laboratorin “Noval” dhe stafin e saj. Qendra ALERT kërkoi që këto mostra të analizoheshin për ngarkesën mikrobiale dhe ngarkesën e qelizave somatike, nga pesë kampionët e marrëm një ka rezultuar me ngarkesë mikrobiale mbi normal, ndërsa një tjetër me ngarkesë të papërfillshme për rrezik.

Interpretimi i analizave

Kapllan Sulaj është Pedagog në Universitetin Bujqësor të Tiranës, njëkohësisht Dekan i Fakultetit të Bioteknologjisë Ushqimore dhe ekspert i kësaj fushe. Ai interpretuar rezultatet e analizave të laboratorit, për 5 kampionët e qumështit të pasterizuar, të cilat i gjeni më poshtë:

Kampioni Nr. 1. (Qumësht i pasterizuar Zepa Natyral)

“Aerobët mezofilë: Ky kampion është analizuar për numrin e përgjithshëm të mikroorganizmave areobë në Laboratorin Noval. Rezultati i paraqitur në raportin e analizës tregon ngarkesën e mikroorganizmave në vlerën 2 CFU/mL. Mostra nuk parqet probleme të ngrkesës së mikroorganizmave për faktin se, vlera e fituar nga analizimi i saj është e ulët dhe një numër i tillë kolonish mund të jenë edhe si pasojë e kontaminimit gjatë manipulimit në laborator ose për shkaqe të tjera. Sipas Rregullores 2073/2005 të B. E , Urdhërit Nr. 234 të Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20. 05, 2014 dhe Udhezimit Nr.5, datë 25.3.2011, ky tregues është brenda limitit të përcaktuar.

Qelizat somatike: Kjo mostër është analizuar edhe për numrin e qelizave somatike, i cili sipas raportit të analizës rezulton <1 qeliza/mL. Edhe kjo vlerë e raportuar nuk tregon për ndonjë ndotje mikrobike  të mundshme. (Udhezim Nr.5, datë 25.3.2011 i Ministrise se Bujqesise) Rezultatet e fituara të orojentojne drejt një produkti që i është nëneshtruar një procesi termik”.

Kampioni Nr.2. (Qumësht i pasterizuar Gjirofarm)

Ndryshe nga kampioni numër një, në kampionin e radhës  kemi tregues se qumështi i pasterizar ka ndotje të mikrobeve. Ky qumësht është i pakonsumushëm për njërëzit

“Aerobët mezofilë: Vlerat e raporturar nga analizimi i këtij kampioni për treguesin analitik aerobë mezofilë eshte 1032 ose me përafërsi 10³CFU/mL. Vlera e raportuar tregon se ka ndotje të produktit referuar limiteve mikrobiologjike për këtë produkt. Rregullorja 20173/2005 e BE dhe Urdhëri Nr. 234 i Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20.05. 2014, percakton si tregues të ndotjes mikrobike E.coli. Analiza do ishte me mirë të orjentohej drejt këtij treguesi, i cili tregon më mirë shkallën e ndotjes mikrobike të qumështit.

Qelizat somatike: Sipas rezultatit të  raportuar në certifikatën e analizës tregohet që nuk ka prani të qelizave somatike. Këtë e tregon edhe mënyra e raportimit të rezultatit, ku tregohet se numri i qelizave somatike është: <1 qel/mL”.

Kampioni Nr.8. (Qumësht i pasterizuar Lufra)

Aerobët mezofilë: Mostra e analizuar për këtë tregues (mikroorganizmave që rriten në 30^oC) rezulton me vlere <12 CFU/mL. Vlera e gjetur nuk është sinjifikative për të treguar që ka rrezik. Por vlerësimi i treguesit analitik E. coli do të ishtë më i drejtë për të përcaktuar rrezikun e mundshëm. (Urdhëri Nr.234 te Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20. 05, 2014, Udhezimit Nr.5, datë 25.3.2011).

Qelizat somatike: Edhe për këte rast rezultati është shprehur me vlerën <1 qel/mL. Paraqitja në këtë mënyrë e rezultatit tregon se mungojnë qelizat somatike.

Kampioni  Nr.9. (Qumësht lope i pasterizuar Erzeni)

Aerobët mezofilë: Vlera e rapotuar për këtë mostër është 74 CFU/mL duke terguar që ka një ndotje të pakonsiderueshme referuar numrit të mikoorganizmave të aerobëve mezofilë që përcaktohet në normat mikrobiologjike për këtë lloj produkti. (Urdhërit Nr. 234. i Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20.05.2014, Udhëzimit Nr.5, datë 25.3.2011). Do të ishte më mirë që të analizohej për indikatorin e ndotjes mikrobiologjik E. coli.

Qelizat somatike: Edhe për këte rast rezultati është shprehur me vlerën <1 qel/mL. Paraqitja në këtë mënyrë e rezultatit tregon se, mungojnë qelizat somatike. Urdhëri Nr.234 i Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20. 05.2014 (Udhezimit Nr.5, datë 25.3.2011 i Ministrisë së Bujqësisë).

Kampioni Nr.10. (Qumësht i freskët i pasterizuar Mireli)

Aerobët mezofilë: Vlera e rapotuar për këtë mostër është<1 CFU/mL duke terguar që nuk mikroorganizma aerobë. Kjo është mënyra e shprehjes së rezultatit. Rezultati i paraqitur është brenda limiteve të përcaktuara në Rregullore 2073/2005 të B.E dhe Urdhërit të Ministrit të Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave datë 20.05.2014.

Qelizat somatike: Rezultati për këtë kampion është shprehur me vlerën <1 qel/mL. Kjo tregon se mungojnë qelizat somatike (Udhezimit Nr.5, datë 25.3.2011 i Ministrisë së Bujqësisë.

Fabrikat e bulmetit janë përgjegjëse për hedhjen e qumështit jo cilësor në treg. Eliminimi i mikrobeve duhet të bëhet në procesin e pasterizimit.

“Ka shumë faktor, së pari qumështi duhet t’i nënshtrohet procesit të pasterizimit me rigorozitet të madh pasi aty “vritet” ngarkesa mikrobike dhe qumështi përfton jetëgjatësi. Ky proces është jetik për cilësinë dhe prezencën e ngarkesave që gjenden në qumësht. Pas këtij procesi, produkti përfundimtar ka më shumë jetëgjatësi dhe është më i shëndetshëm. Në fakt, ndodh që një pjesë e punishteve neglizhojnë për arsye kostoje apo padije. Procesi i pasterizimit vë në rrezik jetën e konsumatorit”,  tha Resuli.

Çfarë janë qelizat somatike?

Sipas ekspertit të blegtorisë njëkohësisht mban dhe detyrën e veterinerit Ervin Resuli, prania e qelizave somatike e bën qumështin të pakonsumueshëm.

“Kur diskutohet problemi për qelizat somatike në qumësht, nuk duhet harruar se, qelizat somatike janë pjesë e funksionit normal të organizmit të lopëve dhe një tregues i gjendjes shëndetësore të kafshës e në veçanti të gjirit. Rreth 98% e këtyre qelizave janë leukocytes – qelizat e bardha të gjakut, roli i të cilave është për të absorbuar dhe të shkatërrojë mikrobet  dhe 2% janë qeliza epiteliale dhe të gjëndrave. Duke folur në mënyre figurative, qelizat somatike janë mbrojtja e trupit kundër baktereve, të cilat depërtojnë në gjirin e lopëve në kanalet e rrjedhjes se qumështit dhe shkaktojnë mastite klinike ose subklinike. Kjo është arsyeja pse numri i lartë i qelizave somatike është më shpesh një shenjë e infeksionit të gjëndrave të gjirit. Duhet të dini se, qumështi normal ka më pak se 100.000 qeliza somatike / ml, por inflamacioni i gjirit rrit numrin e tyre dhe mund të arrijë pa kufi. A është i sigurt për t’u pirë qumështi me përmbajtje të lartë të qelizave somatike? Përgjigjja është JO dhe konsumatorët kanë të drejtë të mos e konsumojnë atë”, thotë Resuli.

Faktor shumë i rëndësishëm është zinxhiri ftohës i produktit përfundimtar. Nëse produkti përballet me lëvizje të mëdha të temperaturës, atëherë krijohet terreni ideal për ngarkesat mikrobike. Bulmeti është terreni ideal për shumëfishimin e ngarkesave mikrobike. Kështu që temperatura është faktor kyç për ruajtjen e produkteve në këtë rast të qumështit.

“Qumështi kur merret nga fermat për përpunim ka 3 etapa kryesore. Në një stabiliment, qumështi e ka të detyrueshme që të sigurojnë cilësinë e produktit me anë të kontrolleve si vijon:

1. Kontrolli i hyrjes
2. Kontrolli i procesit
3. Kontrolli final.

Çdo neglizhencë e 3 etapave sjell një produkt jo të shëndetshëm për konsumatorin dhe definitivisht kemi një produkt të kontaminuar”, përfundon veterineri Ervin Resuli.

Fabrikat e përpunimi të qumështit që hedhin në treg qumësht që vendosin në rrezik jetën e konsumatorëve.

Sipas nutricionistes Hyrida Basha, këto baktere të rrezikshme vënë në rrezik jetën e bebeve në barkun e nënës. “Qumështi i pasur me baktere të rrezikshme si salmonela, E. coli dhe listeria shkaktojnë sëmundje të rrezikshme. Këto baktere janë të rrezikshme për të gjithë, por sidomos për personat me imunitet më të dobët si gratë shtatzënë, fëmijët, adoleshentët dhe të moshuarit. Pirja e qumështit me mikrobe mund të shkaktojë sëmundje të ndryshme nga bakteret në ushqim. Mund të shkaktojë të vjella, diarre dhe dhimbje abdominale. Simptoma të ngjashme me gripin si dhimbje koke, dhimbje trupi, temperaturë. Mund të sjellë listeri te gratë shtatzënë, sëmundje e rrezikshme dhe për fetusin apo fëmijën”, theksoi Basha, e cila është edhe Biologe Molekulare.

E ndërsa qumështi që vret hidhet në treg lirshëm, është Autoriteti Kombëtar i Ushqimit ai që duhet të ndalojë menjëherë tregtimin e tij, megjithëse ligjërisht, përgjegjësia kryesore është e Operatorit të Biznesit Ushqimot. Me anë të sistemi të gjurmueshmërise, fabrikat e përpunimit të qumështit së bashku me laboratorët lokalë të ngritura nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimti Rural pranë Drejtorive Rajonale të AKU-së duhet të “lokalizojnë” qumështin me probleme. Siguria ushqimore, i përket sigurisë kombëtare. Përballë ushqimeve të rrezikshme ne jemi një shoqëri e pasigurt, në jemi të pashëndetshëm pasi tryeza jonë shtrohet me ushqime jo cilësore. Nëse i referohemi Udhezimit Nr.5, datë 25.3.2011 “Për kërkesat Specifike të Higjienës Për Stabilimentet e Prodhimit, Grumbullimit dhe Përpunimit të Qumështit dhe produkteve me bazë qumështi”;

1. a) Pasterizimi sigurohet nëpërmjet ngrohjes: i) në temperatura të larta për një periudhë kohe të shkurtër (të paktën 15 sekonda në 72ºC për); ose ii) në temperaturë të ulët për një kohë të gjatë (të paktën 63ºC për 30 minuta); ose iii) çdo kombinim tjetër të temperaturës me kohën për arritjen e një efekti të ngjashëm, në mënyrë që produktet të tregojnë, një reaksion negativ ndaj testit të fosfatazës, menjëherë pas një trajtimi të tillë.

Nëse Autoriteti Kombëtar i Ushqimit konstaton qumësht me mikrobe në pikat e grumbullimit apo edhe në fabrika, si dhe në tregje.markete, ky institucion, me mbrojten e konsumatorin ka të drejtë ta pezullojë aktivitetin që vë në rrezik shqiptarët.

Sipas udhëzimit për Kërkesat Specifike në lidhje me Femrat e Prodhimit të Qumështit, Qumështit të Papërpunuar dhe Produkteve me Bazë Qumështi, Operatorët e biznesit ushqimor që prodhojnë ose grumbullojnë qumështin e papërpunuar, duhet të plotësojnë kërkesat e mëposhtme:

1. a) kërkesat për shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve sipas legjislacionit në fuqi;
2. b) kërkesat e përgjithshme të higjienës për prodhimin e ushqimit dhe/ose stabilimentet e përpunimit, të përcaktuara në udhëzimin e Ministrit të Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit “Për kushtet e përgjithshme dhe të veçanta të higjienës për stabilimentet e ushqimit dhe operatorët e biznesit ushqimor”;
3. c) qumështi i papërpunuar, që do të përdoret për konsum njerëzor, të plotësojë kërkesat e higjienës të përcaktuara në këtë udhëzim;
4. d) kërkesat e gjurmëshmërisë të përcaktuara në legjislacionin në fuqi. Për këtë qëllim, ato duhet të mbajnë të dhëna për çdo kafshë të stabilimentit, në veçanti, të: numrit të identifikimit të kafshës, të dhëna personale të pronarit, adresën, ekzaminimin klinik, diagnostik dhe laboratorik të kafshës.
5. Nëse kërkesat e pikës 1 nuk plotësohen, autoriteti kompetent ndalon aktivitetin e biznesit ushqimor për prodhimin ose grumbullimin e qumështit të papërpunuar dhe nxjerrjen në treg të qumështit të papërpunuar.

Pavarësisht fakteve që publikon media, siguria ushqimore merr vemendjen  e duhur të institucioneve shtetërore. Abuzimet me qumësht jo të sigurt duket se ndodhin me vetë bekim e Autoritetit Kombëtarë të Ushqimit.

Por, ka një edhe një tjetër arsye që mund të ndikojë në rritjen e ngarkesës mikrobiale në produktet me origjinë shtazore. Edhe sipas një invesgitimi të një viti më parë për nënproduktet e mishit, produktet në frigoriferë janë mbi temperaturën e lejuar në të cilën duhet të mbahen produktet respektive me origjinë shtazore, më lart sesa është e shënuar në etiketën e tyre temperatura e ruajtjes.

Por edhe siç shpesh herë ankohen prodhuesit e qumështit apo të të tjera produkteve me oridhinë shtazore, si rrjetet e marketeve, ashtu dhe dyqanet e vogla në lagje apo të periferi, frioriferët u mbajnë në punë gjatë ditës, ndërsa i fikin gjatë natës. Kjo bën që, luhatja e temperaturave, ulja dhe ngritja e tyre, të ndikojë në shtimin e mikroorganizmave, apo në rritjet e ngarkesë mikrobiale, e cila është mjaft shqetësuese për shëndetin e konsumatorëve.

Qendra ALET Komunikoi dhe me mjeken mikrobiologe pranë Institutit të Shëndetit Publik, Dr.Blerta Brati për rrezikun e ngarkesës mikrobiale në qumësht. Intervistëna me Znj.Brati po e botojmë të plotë, për shkak të rëndësisë së saj.

Qumështi ka prezencë të baktereve. Çfare do të thotë kjo për konsumatorin?

Salmonella, Listeria, Staphylococcus, Escherichia coli, janë 4 mikrobet që përbëjnë florën patogjene të qumështit. Qumështi i përkryer i një kafshë është qumësht që normalisht nuk ka mikroorganizma. Në dalje të sisëve (gjijntë), numri i mikrobeve është shumë i ulët, përgjithësisht më pak se 5000 / ml. Ata vijnë nga jashtë dhe hyjnë në sisë përmes kanalit të thithës së gjirit.

Në rastin e infeksioneve të gjirit, numri i mikrobeve rritet pak (përveç në rastin e mastitit klinik), por ato kryesisht përbëhen nga baktere patogjene, në veçanti nga stafilokoket ose streptokoket. Kështu, përveç sëmundjeve të gjirit, inokulimi i qumështit bëhet kryesisht gjatë manipulimeve të ndryshme, në të cilat është objekt nga mjelja.

Mikroorganizmat patogjenë (“rreziqet mikrobiale”) që gjenden në qumësht dhe produktet e qumështit: Salmonella, Staphylococcus coagulase pozitive, Listeria monocytogenes janë më problematiket. Më pas jepet informacion mbi “rrezikun” që lidhet me këto rreziqe, d.m.th. sëmundshmërinë vjetore dhe vdekshmërinë. Pesë deri në 7% të sëmundjeve infektive epidemike të transmetuara nga ushqimi shkaktohen nga qumështi dhe produktet e qumështit. Nëse kjo përqindje zbatohet për numrin e vdekjeve vjetore që i atribuohen të gjitha sëmundjeve infektive të transmetuara përmes ushqimit, më pak se 10 vdekje do të lidhen me konsumin e qumështit ose produkteve të qumështit.

Çfarë do të thotë që qumeshti ka prezencë të lartë të aerobëve mezofile?

Eshtë thënë më parë se mjelja, madje e kryer në kushte të kënaqshme higjienike, shoqërohet gjithmonë me ndotje nga mikroorganizma të ndryshëm. Këto përbëjnë një florë komplekse e cila shpërndahet lehtë dhe shpejt në qumësht për shkak të gjendjes së tij të lëngshme. Për shkak të temperaturës së qumështit (37 ° C), përmbajtjes së tij të lartë të ujit (87.5%), lëndëve ushqyese dhe pH të tij afër neutral (6, 6-6, 8) shumë baktere gjejnë kushte të favorshme për zhvillimin e tyre. Kjo zakonisht nuk është e menjëhershme. Më shpesh nuk fillon vetëm 3 ose 4 orë pas mjeljes kur qumështi mbahet në temperaturën e dhomës. Kjo sjellje, e referuar gabimisht si faza “baktervrasëse” ose faza e “adaptimit”, është për shkak të pranisë në qumështin e freskët të substancave antibakteriale të njohura nga emërtimi i përgjithshëm i lactenines.

Pasi të ketë kaluar kjo periudhë, bakteret hyjnë në fazën e shumëzimit. Sidoqoftë, nuk është e njëjta specie që mbizotëron për shkak të rolit selektiv të temperaturës. Kur qumështi mbahet midis 20 ° C dhe 40 ° C, i cili shpesh korrespondon me kushtet e ambientit, zakonisht janë bakteret mezofile që shumohen. Midis këtyre, bakteret e acidit laktik, në veçanti ato të gjinisë Streptococcus, qe zakonisht përbëjnë florën kryesore natyrore të qumështit. Ato zhvillohen shpejt duke bërë që qumështi të acidifikohet dhe mpikset në temperaturën e dhomës.

Duhet të theksohet se, në vitet e fundit, të paktën në rajonet ku janë zhvilluar kushte moderne për prodhimin dhe mbledhjen  e qumështit (higjiena e mjeljes, mjelja makinerike në ajër, pastrimi dhe dezinfektimi), kemi të bëjmë, qoftë në numër të ulët apo të madh, me mikrobe saprofitike të ndotjes Gram negative dhe Gram pozitive. Ndër të parët gjenden në veçanti bakteret koliforme dhe Pseudomonas. Ndër të dytat jo të sporuluar, Mikrokokët dhe Stafilokokët dhe midis Bacillus dhe Clostridium të sporuluar. Këto mikroorganizma të ndryshëm, midis të cilëve mund të ketë dominanca, përbëjnë një florë të larmishme të aftë për të ndryshuar, shpesh seriozisht, cilësinë higjienike, teknologjike dhe organoleptike të qumështit dhe, për pasojë, atë të produkteve me të cilat ato do të prodhohen pavarësisht nga trajtime sanitare që do të aplikohen pas marrjes së qumështit në fabrikë.

Një qumësht i ngarkuar me mikrobe, a e vë në rrezik shëndetin e konsumatorit?

Konsumimi i qumështit është burim i shkëlqyeshëm i kalciumit; i pasur me laktozë; burim i mirë i proteinave; do të promovonte shëndetin kardiovaskular; ndihmon në parandalimin e osteoporozës.

Në opinionin e tyre shkencor mbi rreziqet për shëndetin publik që lidhen me qumështin e papërpunuar në BE, ekspertët nga Paneli Shkencor i EFSA-së (Autoriteti Europian për Sigurinë Ushqimore), për Rreziqet Biologjike (Paneli BIOHAZ) konkludojnë se, qumështi i papërpunuar mund të jetë një burim i baktereve të dëmshme – kryesisht prodhimi i Campylobacter, Salmonella dhe Escherichia coli shigatoksina (STEC).

Megjithatë, për shkak të boshllëqeve në të dhënat e disponueshme, Paneli nuk ishte në gjendje të përcaktojë saktësisht sasitë e rreziqeve të shëndetit publik që lidhen me konsumin e qumështit të papërpunuar në BE. Sidoqoftë, bazuar në të dhënat e raportuara nga Shtetet Anëtare mbi shpërthimet e sëmundjeve të transmetuara nga ushqimi, midis 2007 dhe 2013, 27 shpërthime u shkaktuan nga konsumi i qumështit të papërpunuar.

Shumica e tyre, 21 shpërthime ishin shkaktuar nga Campylobacter, Salmonella shkaktoi një shpërthim, STEC kishte dy shpërthime dhe virusi i encefalitit të rriqrave (TBEV) shkaktoi tre shpërthime. Një shumicë e madhe e shpërthimeve ishin për shkak të qumështit të gjallë të lopës, ndërsa disa prej tyre ishin nga qumështi i dhisë së papërpunuar. Ekziston një nevojë për të përmirësuar komunikimin me konsumatorët mbi rreziqet dhe masat e kontrollit që lidhen me konsumin e qumështit të papërpunuar.

Çfarë shkaktojnë mikrobet në organizmin tonë?

Në mënyrë të zakonshme, bakteret mund të shkaktojnë shumë sëmundje në trupin e njeriut, të tilla si otiti (veshi), bajamet, pneumoni (mushkëri), bronkit, sinusit ose kollë e mirë (rrugët e frymëmarrjes), prekje të sistemit nervor, kardiovaskular, kockor, gastro-intestinal, infeksione të traktit urogenital, të lëkurës dhe mukozave, etj.

Shumica e baktereve shumohen në gjak ose limfë, disa prodhojnë toksina. Viruset shumohen brenda qelizave të synuara p.sh., duke shkatërruar këto qeliza. Thjeshtë, është infeksioni që shkakton simptomat e sëmundjes (kollë, plagë, ethe, diarre, …)

Sëmundjet infektive të shkaktuara nga mikrobet janë përgjegjëse për më shumë vdekje në të gjithë botën! Shkencëtarët po punojnë shumë për të gjetur mënyra për të luftuar sëmundjen, por nuk është një detyrë e lehtë. Mikrobet mund të zhvillojnë shpejt karakteristikat që të jenë rezistente ndaj ilaçeve që ishin në gjendje t’i vrisnin ato. Kjo do të thotë se është një luftë e vazhdueshme për shkencëtarët. Zbulohen sëmundje të reja të shkaktuara nga mikrobe patogjene. Për rreth 30 vjet, janë identifikuar 30 sëmundje të reja patogjene! Çdo ditë ne biem në kontakt me njerëz ose kafshë që mund të infektohen me sëmundje të shkaktuara nga mikrobet. Kjo na vë në rrezik të prekjes nga sëmundja. Infektimi varet gjithmonë nga patogjeni dhe mjedisi. Metoda e infeksionit mund të demonstrohet në 6 hapa të ndryshëm. Ata së bashku formojnë një zinxhir rrethor.

Shënim: Qendra ALERT garanton me përgjegjësi ligjore se, interpretuesit e raport-analizave nuk kanë qenë asnjëherë në dijeni se cila mostër e analizuar i përket një kompanie të caktuar.

Ky publikim është ekzkluzivitet i Qendrës ALERT dhe Alert.al, të cilët gëzojnë të drejtën e autorësisë, bazuar në Ligjin Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”. Materiali mund të ripublikohet në mediat tjera, vetëm duke cituar burimin në fund dhe të vendoset linku i burimit. Në rast ndryshimi titulli nga mediat, në fund të shkrimit duhet të saktësohet se cili ka qenë titulli i tij. Në të kundërt, çdo shkelës do të mbajë përgjegjësi, sipas Nenit 178 të Ligjit Nr/ 35/2016

Qendra ALERT / Alert.al

*Autorja e shkrimit është gazetare me ekseriencë disavjeçare në media të shkruara dhe elektronike, si dhe ka qenë pjesë e emisioneve televizive investigative. Aktualisht, është pjesë e departamentit të informacionit në televizionin Top Channel.

Materiali është realizuar nga Qendra ALERT, si pjesë e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, të mbështetur financiarisht nga Programi i Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqesojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.

“Të blesh supër fshati të Neranxit, do të thotë që brenda duhet të ketë dhe miza si përbërës?”. Kështu shkruan një denoncuese, e cila i dërgoi sot Qendrës Alert dhe Alert.al një produkt që sapo e kishte blerë në një prej marketeve të Tiranës. “Sapo e bleva në market dhe nisa ta gatuaj. Keni dhe kuponin tatimor bashkëngjitur. Supër Fshati ‘Neranxi’ e mbushur plot me miza. Duke qenë se është fshati, a duhet të ketë dhe miza patjetër brenda”, shkruan denoncuesja, e cila thotë me ironi se, në etiketë nuk ishin të deklauara.

Krijimi i mizave dhe insekteve të tjera si në rastin e këtij produkti, por që shpesh gjenden dhe në oriz, makarona, miell etj, ndodh së pasi nga proceset e pastrimit të produkteve dhe larjes së tyre me rigirozitet që në momentet e përpunimit dhe para paketimit të tyre. Proceset e punës shpesh herë anashkalohen nga prodhuesit apo përpunuesit e ripaketuesit, me qëllim dhe që të shpanin kostot.

Por, ka dhe raste kur kushtet e ruajtjes, lagështia apo dëmtimi i abalazhit bëjnë që produktet e kësaj natyre të krijojnë isekre brenda tyre. Ndërkohë, në raste tjera ndodh dhe që dikush e hap paketimin në shtëpi, përdor vetëm një pjesë e kur mbahet për një kohë të gjatë në rafte, nis të krijojë insekte brenda vetes. Varianti i fundit nuk është rasti konkret, pasi denoncuesi e ka blerë sot në mëngjes, siç tregon dhe kuponin tatimor.

Denonconi pranë Qendrës ALERT në numrin e telefonit 0693028258 me foto e video, ne whatsapp, apo viber, për gjithçka që cënon të drejtat tuaja konsumatore, apo me e-mail në [email protected]

Qendra Alert / Alert.al

Pikat e shitjes së miellit në Shqipëri gjenden plot me produkte që nivelin e proteinave nuk e kanë të lejuar për prodhim buke, picash, etj. Bien në sy miellra nga Serbia e Kosova, me proteina të ulëta, pavarësisht brenda limiteve të deklaruara në ambalazh. Por. kushdo, mund të marrë sasi të ndryshme mielli, që mund ta përdorë atë për furra puke, piceri, makarona e kudo, pa asnjë kontroll. Ndërkohë AKU, institucioni që e ka për detyrë, nuk është në gjëndje të garantojë gjurmueshmërinë e produkteve që prodhohen në Shqipëri apo importohen, për destinacionin final dhe “topin” ia lë konsumatorit. Ndërkaq, nga analizat dhe interpretimi i ekspertëve, mykotoksinat në miell janë në nivelet maksimale të lejuara.

Nga Mariglen Mertiri*

Konsumatorët ekspozohen çdo ditë ndaj rrisqeve të shtuara për shkak të produkteve që konsumojnë. Mes këtyre sfidave, qytetarët zgjedhin ose të informohen dhe të marrin vendime ose të jenë në dorë të subjekteve prodhuese duke ju besuar shëndetin e tyre. Përballë një morie produktesh që konsumohen, qytetarët perceptojnë si ekspozim më të madh ndaj padrejtësive dhe abuzivizmit produktet e shportës, sepse janë produkte që kanë një frekuencë konsumimi shumë të lartë, thuajse çdo ditë.

Produktet me bazë mielli janë pjesë e tryezave në çdo familje dhe kërkesa e shtuar për një bukë, kroasan, picë apo biskotë mund të sjellë rrezikun për të abuzuar nga tregtarët me limitet e përqëndrimit të proteinave dhe për të rritur sado pak fitimet, qoftë edhe në kohët e vështira ekonomike që po jetojmë.

Ndërkohë, produkti më masiv, buka, është ai me të cilin mund të abuzohet më shpesh për shkak të cilësisë së miëllit apo nivelit të proteinave. Kjo, pasi nmë tregje të ndryshme, në pika shitje, gjenden tonelata me miell me proteina të ulëta, i cili është importuar apo prodhuar në vend medestinacion industrinë, si pastiçeri, fabrika prodhimi produktesh brumi, biskota etj. Dhe, pikërisht për këtë, konsumatori nuk mund ta dijë asnjëherë, sepse ai sheh produktin final, bukën dhe nuk është në gjëndje të dijë as nivelin e proteinës në të e as miellin me të cilin është prodhuar. Gjithashtu, i njëjti abuzim mund të ndodhë dhe me picat, petët etj, produkte që konsumatori fundot nuk është kurrë në gjëndje të dijë se sa proteina po merr nga sasia e bukës apo produkteve tjera.

Pikërisht në këto pika shitjeje, kushdo mund të blejë lehtësisht sasi të mëdha mielli, me proteina më të ulëta sesa norma e lejuar për prodhim buke dhe t’i dërgojë në furrën apo picerinë e tij, etj.

Qendra ALERT, një Organizatë Jofitimprurëse, po zbaton projektin “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, si një ndihmesë për të rritur cilësinë e ushqimeve të tryezës, nisur edhe nga shqetësimet e konsumatorëve por edhe interesi i shtuar mbi sigurinë ushqimore. Për këtë arsye vendosëm të investigojmë cilësine e miellit që përdoret në tregjet e shumicës dhe pakicës dhe përdorimi korrekt i cilësisë së tyre për produktet e pastiçerive dhe brumrave në furrat e bukës apo byrektoret. Qendra ALERT bleu në disa qytete të ndryshme miellin që tregtohet në pikat e shumicës, por edhe pakicës për të analizuar nëse të dhënat e etiketës së deklaruar janë realisht edhe pjesë e produktit në brendësi. Dhe, lehtësisht mund të merrnim sasinë që donim, për ta përdorur në furrat tona të bukës, nëse do të kishim.

Në bashkëpunim me laboratorin e akredituar “Noval” analizuam përqindjen e proteinës në 5 lloje të ndryshme mielli që blemë në mënyrë të rastësishme në Elbasan, Tiranë dhe Kamëz, por edhe të mykotoksinave në përmbajten e tyre dhe më pas kërkuam intepretimet nga ekspertët e fushës se si rezultat e përftuara a janë në raport të drejtë me urdhrat dhe udhëzimet në fuqi të Ministrisë së Bujqësisë. Mykotoksinat në miell janë më të rrezikshme për shëndetin e konsumatorit, ndërsa çështja e proteinave është kryesisht mashtrim, që nuk lidhet me sigurinë ushqimore, por me vlerat ushqyese që duhet apo mund të marrë çdokush.

Ministria e Bujqësisë për produktin “Miell Gruri”, referuar Udhëzimit të Ministrit Nr.207, datë 31.3.2015 “Për përcaktimin e treguesve të sigurisë dhe cilësisë së miellit të grurit të parapaketuar, për t’u shitur tek konsumatori i fundit ose për prodhimin e produkteve të tjera ushqimore”, ka vendosur se niveli minimal i proteinës që duhet të ketë mielli që importohet në vendin tonë, për prodhimin e produkteve ushqimore është:

1. Për prodhimin e produktit ushqimor “Bukë (masive popullore)” niveli minimal i proteinës është 12% (ndaj lëndës së thatë).
2. Për prodhimin e produktit ushqimor “Bazë picash, krusan, petë” niveli minimal i proteinës është 12.5% (ndaj lëndës së thatë).
3. Për prodhimin e produktit ushqimor “Ëmbëlsira, kek, biskota, petulla” niveli minimal i proteinës është 9% (ndaj lëndës së thatë).
4. Për prodhimin e produktit ushqimor “Makarona” niveli minimal i proteinës është 11% (ndaj lëndës së thatë).

Eksperti Kapllan Sulaj, i cili është edhe Dekan i Bioteknologjisë Ushqimore në Universitetin Bujqësor të Tiranës, analizoi përgjigjet e laboratorit “Noval”, bazuar mbi kriteret e vendosura nga Ministria e Bujqësisë për miellin dhe përbërësit e tij.

Në qytetin e Kamzës në një subjekt të shitjes me shumicë të miellit blemë një thes miell 25 kg të markës “Elledi”, e cila prodhohet në Serbi dhe ofrohej si mundësi për tregun shqiptar.

Nga analizat e laboratorit “Noval” rezultoi se mielli “Elledi” pavarësisht se në paketim thoshte proteina mbi 9% dhe është i destinuar për ëmbëlsira dhe biskota, rezultoi se ka përmbajtje të proteinave 12.11%. E krahasuar me limitin e përcaktuar nga legjislacioni, rezulton brenda normës. Mostra është analizuar gjithashtu edhe për praninë e mykotoksinave dhe tregon se është brenda limitit të përcaktuar në aktet nënligjore. Që në fabrikën e prodhimit, ky miell është destinuar për industri dhe jo për bukë apo pica.

Po në qytetin e Kamzës në pikën e shumicës blemë miell “M.Sillosi Finesa, Tip 500” me amblazh letre dhe i prodhuar ne Kosovë. Ne e analizuam në laboratorin “Noval” për përqindjen e proteinave dhe mykotoksinave në përbërje të tij. Nga analiza e kryer tregohet se, përmbajtja e proteinave rezulton 11.25%. Vlera e raportuar rezulton brenda normës së deklaruar në ambalash, ku thuhet se minimumi i proteinës është 10 %. Rezultati për praninë e aflatoksina është brenda limitit të përcaktuar në aktet nënligjor. Siç e deklaron dhe prodhuesi në etiketë, mielli është i destinuar për indusrinë ku lejohet ky nivel proteine.

Në qytetin e Elbasanit në një market blemë miell gruri, “Euromill Erina”, miell gruri Tip 500 i prodhuar në qytetin e Elbasanit. Edhe për këtë mostër, analiza e kryer nga laboratori “Noval” tregohet se përmbajatja e proteinave rezulton 12.45 % dhe jo 13.5% sic është deklaruar në paketim, por gjithesesi referuar limit në legjislacion, ky miell rezulton brenda normës për përdorimim edhe për prodhim buke apo picash. Brenda normave rezultoi edhe përqëndrimi i mykotoksinave në monstrën e analizuar.

Në qytetin e Elbasanit u ble edhe një tjetër paketim mielli nga fabrika “Skraqi”. Analiza e kryer nga laboratori “Noval” tregohet se përmbajtja e proteinave rezulton 12.56 %, e  krahasuar me limitin e përcaktuar nga legjislacioni, rezulton brenda normës. Tregues të tjerë analitik kanë qënë edhe provat për praninë e mykotoksinave dhe rezultoi se është brenda limitit të përcaktuar.

Në një market në Tiranë blemë një miell të importuar nga Italia me emrin “Amoruso, tip 00”, nga kampioni i marrë rezultoi se përmbajatja e proteinave ishte 10.85 % e  krahasuar me limitin e përcaktuar nga legjislacioni. Edhe ky miell është i destinuar për industri apo prodhim ëmbëlsirash në shtëpi, ndërkohë që në etiuketë, proteina është e shënuar 10 g. Ndaj ky lloj mielli mund të përdoret vetëm për ëmbëlsira dhe për asnjë produkt tjetër. Tregues të tjerë analitik kanë qënë edhe  provat për praninë e mykotoksinave dhe rezultoi se është brenda limitit të përcaktuar.

Eksperti i teknologjisë ushqimore, Profesor Abdyl Sinani, pasi u njoh me rezultatet e monstrave të analizuara në 5 lloje të ndryshme mielli deklaroi se gruri i përdorur për përftimin e këtyre 5 lloje miellrash duhet të pastrohen plotesisht edhe me makineritë me abrazive dhe me furça, pasi sipas tij, kjo menyre pastrimi siguron largimin e mykotoksinave dhe te elementëve të tjerë që kanë ngarkesë deri në kufijtë maksimal.

“Nga analizat rezulton se, mykotoksina dhe përbërësit e tjerë janë në kufijtë maksimal të lejuar. Prandaj, fabrikat e miellit duhet të zbatojnë gjithë diagramën e pastrimit, duke vënë në punë edhe makineri që pastrojnë edhe brazdën e kokrrës së grurit nga mykotoksinat”, deklaroi Sinani.

Pas analizimit të detajuara të këtyre monstrave, edhe pse shumica e miellit të blerë rezultoi brenda normave, shqetësimi mbetet prezent për qytetarët pasi ata nuk kanë një matës të sasisë të proteinave për miellin e përdorur për prodhimin e një ëmbëlsire, buke apo pice në subjektet e vogla tregtare.

Kjo, pasi një tregëtar miellin me 9% proteinë që është i destinuar sipas udhëzimit vetëm për ëmbëlsira, mund t’a përdorë në prodhimin e bukës masive që sipas kërkesës ligjore kërkohet përqëndrimi i proteinës mbi 12%. Ky lloj abuzimi mund të ndodh për shkak të fitimit që mund t’i sjell një çmim më i favorshëm për tregtarin e miellit që ka destinacion të ndryshëm nga sa shkruhet në etiketë.

Në këtë kontekst për të mbrojtur konsumatorin një rol vendimtar merr procesi i gjurmueshmërisë që ushtrohet nga Autoriteti Kombëtarë i Ushqimit dhe sensibilizimi me kontrolle të shpeshta e bizneseve që ushtrojnë aktivietin në këtë fushë.

Të pyetur mbi sistemin e gjurmueshemërisë dhe ndërgjegjësimin që duhet të ketë konsumatori, AKU deklaroi çdo subjekt është përgjegjës për plotësimin e kushteve ligjore për hedhjen e cdo produkti në treg dhe marrjen e masave për sigurinë e tyre.

“Theksojmë rolin e konsumatorit si “inspektori më i mire”, në lidhje me ndërgjegjësimin e tij për përdorimin e produkteve ushqimore, (përfshirë bukën si një nga produktet me masive), dhe blerjen e tyre vetëm në subjekte të cilat ofrojnë kushte ku siguria dhe cilësia e ushqimeve është sa me e garantuar. Shumë e rëndësishme mbetet përqasja qytetare dhe qëndrimi ndaj shkeljeve të ndryshme të cilat duhen denoncuar pranë AKU-së”, deklaroi zyra e shtypit e AKU-së.

Por, megjithëse përgjigjia e AKU është tejet zyrtare dhe diplomatike, konsumatori nuk është asnjëherë të gjëndje të indentifikojë nivelin e proteinës në bukë, pica apo produkte të tjera brumi. Dhe, është pikërisht detyrë e Autorititetit Kombëtar të Ushqimit, që ndjekë gjurmueshmërinë e produkteve ushqimore. Në rastin konkret, edhe të miellit, i cili nëse është me proteina të ulëta duhet të shkojë vetëm për industrinë e prodhimit dhe jo të qëndrojë në shitje ku mund ta blejë kushdo e ta përdorë për çfarëdo.

Abuzimin që mund të shkaktohet ndaj konsumatorit, sipas AKU, duhet vetë ky i fundit të jetë vigjilentë për të kuptuar nëse mielli që është prodhuar produkti që duhet të konsumojnë është prodhuar me miellin me proteinën 9, 11 apo mbi 12%. Gjë e cila është absurde dhe nuk mund të evidentohet në asnjë rrethanë nga qytetarët. Me këtë kalim përgjegjësie AKU shmang kështu detyrimin e kontrollit rigoroz dhe fsheh mungesën e fushatave ndërgjegjësuese masive për bizneset dhe konsumatorët.

Faktet flasin. Në pikat e shumicës dhe pakicës ku shitej mielli, punonjësit nuk kishin asnjë kriter se për çfarë do të përdorej mielli që ata shisnin. Kur kërkohej një këshillë prej tyre për përdorimin e një lloj mielli apo një lloji tjetër, ata nuk benin diferencime sipas standardit të proteinave për destinacionin final të produktit, por të sygjeronin se nëse ishe një furrë e re buke apo byrektore, të zgjidhje miellin më të mirë të tregut dhe pas 2 apo 3 muajve të merrje një cilësi më të dobët, duke mashtruar konsumatorin dhe rritur fitimin e biznesit të ri, pasi mielli me proteinë më të ulët bënte diferencë në çmimin e blerë.

Inspektorët e AKU-së, ushtrojnë kontrolle të vazhdueshme sipas këtij institucioni, dhe në përgjigje të kërkesës tonë nëse kanë hasur shkelje në përmbajtjen proteinike të millit që hyn në Shqipëri përgjatë dy viteve të fundit, AKU deklaroi se nuk ka konstatuar asnjë parregullsi.

“Sa lidhet me analizimin e mostrave te miellit për treguesin proteine informojmë se nga sektori PIK për periudhën 2019-2021 janë analizuar ne total  31 mostra, nga këto 8 ne laboratorin e AKU dhe 23 ne laboratorin e ISUV, të cilat kanë rezultuar konform deklarimit për përdorimin e miellit sipas nivelit te proteinës”, shprehet AKU

Gjurmueshmëria, ndërgjegjësimi i konsumatorit dhe biznesit mbeten hallka të dobëta të një sistemi, ku konsumatori mashtrohen çdo ditë dhe në shumë raste edhe rrezikojne shëndetin e tyre.

Qendra ALERT / Alert.al

*Autori i shkrimit ushtron profesionin e gazetarit prej 12 vitesh. Ka mbaruar studimet për Gazetari në Universitetin e Tiranës. Ai ka ushtruar profesionin e gazetarit në disa media të shkruara dhe vizive, duke qenë dhe gazetar investigativ. Aktualisht, është redaktor i lajmeve ne Televizionin Neës24 dhe bashkëpuntor në projektin e Qendrës ALERT.

Materiali është realizuar nga Qendra ALERT, si pjesë e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, të mbështetur financiarisht nga Programi i Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqesojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.

Qendra ALERT / Alert.al

Nga Rudina MUÇA*

Toka e punuar çdo vit gradualisht bëhet jo pjellore. Për këtë arsye fermerëve u lind nevoja që tokat bujqësore t’i ushqejnë me pleh. Plehu organik nuk i përmbush nevojat që ka fermeri për tokën e tij, për këtë arsye bima e mbjellë në këtë tokë ushqehet me plehra kimike. Plehrat
kimike përdoren nga fermerët me qëllim që prodhimi bujqësore të ketë rendimet të lartë, në kohë dhe sasi. Por si është cilësia e plehra kimike që importohen në Shqipëri? Fermeri vendas jo rrallë herë ankohen për cilësinë e tyre.
Franc Kaloshi është 31 vjeç. Ai zotëron një fermë të madhe në fshatin Ferras të Divjakës. Në 250 hektarë fushë, Franci kultivon kultura të ndryshme bujqësore duke filluar që nga drithërat, si gruri, perimet: domate, spec, presh, qepë hudhër, lakra e duke vazhduar deri te frutat si shalqini. Më pas ky prodhim Made in Albania, eksportohet drejt vendeve të Bashkimit Evropian. Prodhimet bujqësore që fermeri, Franc Koleshi kultivon në parcelën e tij i mbjell të gjitha në fushë, në 250 hektarë tokë në një periudhë 1 vjeçare atij i duhet 400 ton plehra kimike. Duke filluar që nga dapi, ure, nitrat dhe formula kristalore. Çmimi për 1 ton plehra kimike afërsisht kap vlerën e 45 mijë lekëve të reja, në total Franci për plehra kimike shpenzon 18 milion lekë të reja.
“Importuesit fusin dorën në xhepat e fermerëve”, thotë Franci, sipas të cilit, konkretisht kur bujqësia nuk ka nevoja për nitrat çmimi për ton është 20 mijë lekë të reja, por kur ky pleh kimik përdoret gjerësisht në fusha dhe sera çmimi i tij dyfishohet, për pasojë çmimi shkon në 40 mijë lekë reja për ton.

Madje, pak ditë më parë, Autoriteti i Konkurecës njoftoi se, nisur nga shqetësime të ngritura në media mbi rritjen e çmimit të plehrave kimike, bazuar në nenin 28, germa a), të ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 “Për mbrojtjen e konkurrencës”, i ndryshuar, Autoriteti i Konkurrencës në datën 11 Mars 2021 realizoi një monitorim të tregut të importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe imputeve bujqësore, për evidentimin e kushteve të tregëtimit të këtyre produkteve, me qëllim vlerësimin e konkurrencës në këtë treg. Konkurenca vijon me njoftimin e saj, duke sqaruar se, “nga vlerësimi i informacionit të mbledhur gjatë monitoritmit të kryer pranë ndërmarrjeve kryesore në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe imputeve bujqësore, si dhe në ambientet e Shoqatës Shqiptare të Plehrave Kimike dhe Inputeve Bujqësore “AFADA”, rezultoi:

Disa ndërmarrje gëzojnë të drejta ekskluzive në tregtimin e produkteve të mbrojtjes së bimëve;
Ndërmarrjet kanë realizuar importe të përbashkëta dhe kanë siguruar gjendje të produkteve në magazine duke i shitur ato me çmime shumë më të larta se kostot e blerjes së tyre;
Në treg operojnë ndërmarrje të konsoliduara dhe me pjesë të konsiderueshme të tregut.

Për sa më sipër, ngrihen dyshime të arsyeshme se mes ndërmarrjeve që ushtrojnë veprimtari në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore, ka element të një sjelljeje të bashkërenduar, e cila mund të përbëjë kufizim, shtrembërim apo pengim të konkurrencës në kuptim të nenit 4, pika 1 dhe nenit 9 të ligjit nr 9121, datë 27.08.2003 “Për mbrojten e konkurrencës”, i ndryshuar. Për këto arsye, Komisioni i Konkurrencës vendosi “Hapjen e procedurës së hetimit paraprak në tregun e importit dhe shitjes me shumicë të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore”.

Po, shqetësim tjetër mbetet cilësia e këtyre produkteve plehëruese, përbërja e të cilave rezulton, sipas një investigimi, ndryshe nga deklarimet në etiketë.
Qendra ALERT, një Organizatë Jofitimprurëse, po zbaton projektin “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, si një ndihmesë për fermerët dhe për të rritur cilësinë e ushqimeve të tryezës. Gazetarët investigativë duke pasur si qellim të vetëm mbrojtjen dhe informimin e konsumatorit, në disa subjekte të ndryshme tregtare si farmaci bujqësorë blenë plehra të ndryshme kimike. Më pas me temperaturë ambienti ato u depozituan pranë laboratorit “Noval” për të analizuar ato elemente kimike që janë paraqitur në etiketën e produktit. Konkretisht u analizuan produktet:
Agriful (biostimulant naral me veprim të shpejtë), Nitrat Amoni (substanca kimike të ngurta), Olifer (substanca kimike të ngurta), Urea (substanca kimike të ngurta), Zenith Orange (substanca kimike të ngurta). Ambalazhimi i plehrave kimike ka qenë në thasë dhe plehrat kimike në laborator janë dorëzuar sipas një protokolli, pra të pahapura.
Konkretisht u kryen analizat kimike në laborator të akredituar, konkretisht Noval, me të cilin Qendra ka një kontratë bashkëpunimi në kuadër të realizimit të projektit në fjalë, për përmbajtjen e elementeve ushqyese si azot, fosfor, kalium, bor në përbërjen e tyre. Këto analiza u realizuan për të krahasuar të dhënat që deklarohen në etiketë për përmbajtjen e produktit, me ato reale të nxjerra nga laboratori.

Dy ekspertë të kësaj fushe, analizuan rezultatet e analizave. Konkretisht, Ferdi Brahushi, pedagog në Universitetit Bujqësor të Tiranës dhe Arben Shytaj, ish-Përgjegjës i Sektorit të Mbrojtjes së Bimëve dhe ish-Inspektor në Autoritetin Kombëtar të Ushqimit.

Sipas Prof. Brahushit, disa nga plehrat kimike që tregtohen në vendin tonë nuk janë brenda standardeve që kërkohen.

Brahushi deklaron se, prezenca e nitrateve në produkte është mjaft e dëmshme për shëndetin e njeriut, gjë për të cilën flitet pak sot. “Ne sot marrim në treg perime më prezencë të nitrateve e nitriteve. Për të shtuar prodhimin dhe aq më tepër kur produktet plehëruese janë me lëndët kimike më të ulëta sesa normalja e deklaruar në etiketë, fermeri hedh sasi të mëdha plehu kimik që të rrisë rendimentin. Por, për pasojë kemi nitrate e nitrite në bimë, duke shkaktuar dhe sëmundje të pashërueshme”, theksoi Profesor Brahushi.

Ndërsa eksperti Srben Shytaj deklaron se, “kemi patur raste të problemeve të ushqimeve të plehrave kimike, të mangësisë së lëndëve aktive, të përzierjeve të ndryshme dhe kemi marrë masat përkatëse”.

Interpretimi i Z.Ferdi Brahushi:
” Bazuar në VKM Nr. 774, datë 7.11.2012, Për rregullat, kërkesat e prodhimit, etiketimit e të paketimit për vendosjen në treg e tolerancat dhe listën e tipave të plehrave kimike Ec Fertilizers”, për normat e lejueshme të devijimit të lejuar nga normat minimale e maksimale të elementit ushqyes, të përcaktuar në Shtojcën 2 të këtij vendimi, dhe rezultatet e marra si dhe ne gjykimin si specialist i fushes dalim në konkluzionet si vijon:
Analiza e plehut të Nitrat Amoni me përmbajtje në etiket 34.4% azot rezulton me një diferencë -1.99% në vlerë absolute krahasuar me etiketën dhe + 1.19% më shumë nga norma e lejueshme e devijimit.

Analiza e plehut Urea me përmbajtje në etiket 46.2% azot rezulton me një diferencë +1.4% në vlerë absolute krahasuar me etiketën dhe + 1.0% më shumë nga norma e lejueshme e devijimit.

Analiza e plehut Olifert me përmbajtje në etiket 22% azot, 6% fosfor (P2O5); 12% potas (K2O) dhe 0.5% bor rezulton me
diferencat -0.26%, +0.52%, -0.22% dhe -0.18% respektivisht, dhe me një total devijimi (1.18%) në vlerë absolute krahasuar me etiketën është më i vogël nga norma e lejueshme e devijimit (1.9%). Pra, ky pleh rezulton me përmbajtje të elementeve ushqyes sipas etiketës.

Analiza e plehut Zenith Orange me permbajtje në etiket 15% azot, 15% fosfor (P2O5); 15% potas (K2O), 0.5% mikroelement ushqyes (Fe, Zn, B, Cu, Mg)dhe 15% squfur (SO3) rezulton me diferencat -1.21%,-0.8%, -1.15%, +0.4 dhe -0.96% respektivisht dhe me një total devijimi 4.52% në vlerë absolute, krahasuar me etiketën është më i madh nga norma e lejueshme e devijimit (1.9%).
Në gjykimin tim, kjo vlerë devijimi vjen kryesisht nga përmbajtja më e ulet e azotit dhe kaliumit (K2O) që rezulton në mostrën e marrë, duke e konsideruar këtë pleh jashtë standardit të përdorimit.

Analiza e Biostimulantit natyral me veprim të shpejtë AGRIFUL me përmbajtje në etiket 4.5% azot, 1.0% fosfor (P2O5); 1.0% potas (K2O), rezulton nga analizat e bëra me një përmbajtje më të lartë të tre elementeve kryesor ushqyes azot, fosfor dhe kalium.

Por, çfarë ndodh kur vlerat plehrave kimike janë nën normë?
Në rastet kur plehu ka përmbajtje më të ulët se vlera e përcaktuar në etiketë është një mashtrim ekonomik për fermerët, pasi ata paguajnë për këtë pleh dhe sasia që marrin për përdorim është në bazë të përmbajtjes së elementëve ushqyes mbi bazën e së cilës përcaktohet doza e përdorimit të tyre. Kështu, kur fermerët përdorin këtë pleh nuk çon në rritjen e redimentit të bimëve bujqësore për shkak të përmbajtjes më të ulët të elementëve ushqyes duke shaktuar mungesë të tyre në bimë.”
Po ne rastet kur vlerat e plehrave kimike rezultojnë të jenë mbi vlerën e reflektuar në etiketë cfarë ndodh? Brahushi thekson se, vlerat e larta të këtyre elemnteve kimike do të kristalizonin tokën dhe do të shkaktonin ndotje të lartë mjedisore. “Në rastet kur plehu ka përmbajtje më të lartë se vlera e përcaktuar në etiketë, që mund të jetë rast i rrallë mund të çoj në probleme mjedisore si përmbajtje të lartë të tyre në bimë sidomos për shembull në rastin e plehrave azotike përmbajtja e lartë e azotit do të shoqërohet me përmbajtje të lartë të nitrateve në bimë dhe kalimin e tyre në ujërat sipërfaqësor dhe nëntokësor”. Një kohësisht, Brahushi ngre alarmin edhe për sigurinë ushqimore. Sipas tij, kur fermeri përdor në tokat e tij produkte plehëruese, përmbajtja e të cilave është jashte normes së deklaruar në etiketë, shkakton dhe dëme edhe përbën një potensial serioz për konsumatorin, pasi hedh më shumë dhe këto reflektohen në produktin përfundimtar, ku rreziku më i madh është prania e nitrateve në perime.

Ndërkohë, Arben Shytaj, ish-Inspektor dhe ish-Përgjegjës i Sektorit të Mbrojtjes së Bimëve në AKU, por dhe njohës i mirë i ligjeve mbi etiketimin e plehrave kimike, deklaron se disa nga mostrat e analizuara, referuar fletëanalizave të “Noval”, kanë në mungesë të lëndës aktive dhe në disa raste, kthehen në rrezik për sigurinë ushqimore.

Interpretimi i plotë i Z.Shytaj:

Nëse i referohemi dispozitave ligjore, një gjë e tillë dënohet me gjobë.

Produkti Olifert

Etiketa 22-6-12(NPK)+0.5Bor.
Analiza: N( azoti) 21.71 %
P2O5(fosfori) 6.52%
K2O(kaliumi) 9.76%
Bori 0.32%
Toleranca e lejueshme është 1.1% e deklarimit. Azoti është në normë, po ashtu edhe Fosfori.

Oksidi i Kaliumit është me mungesë, nga 12% i deklaruar, lejohet 11.862%, i mungon 2.1%.
Bori: Toleranca e lejueshme për mikroelementet me përmbajtje nën 2% është 0.4% e deklarimit. Pas përllogaritjeve, norma e lejueshme për deklarimin 0.5% , është 0.425%, në analize ka dale 0.3%.
Zenith orange

Etiketa: 15-15-15 (NPK)+15% So3+0.15%( Fe, Zn,
B, Cu, Mg)
Analiza: 13.79(N)-14.2(P2O5)-13.85(K2O)+14.04 SO3
Toleranca e lejueshme për makro elementët është 1.1% e
deklarimit.
Nga përllogaritjet del: Për te tre treguesit norma e lejueshme është 14.8, kështu qe te tre elementet ushqyes janë me mungesë përkatësisht 1%, 0.6%, 0.95%.
Analiza e mikroelementeve: hekuri dhe magnezi janë përkatësisht
0.28% dhe 0.20%, mbi deklarim 0.15%.
Bori 0.05%, Zinku 0.02%, Bakri 0.002%. Në bazë të përllogaritjeve, toleranca e lejueshme është 0.00225%, ku sipas etiketës lejohen deri 0.14775%. Siç shihet rezultatet janë shumë te ulëta nga toleranca e lejueshme dhe deklarimi në etiketë.

Nitrat Amoni

Treguesi në etiketë N(azoti) 34.4%, rezultati në fletë analize 32.4%.

Toleranca e lejueshme 0.8%.

34.4×0.8÷100=0.275 % është shifra e lejueshme, e cila i zbritet 34.4% që është deklarimi. 34.1% është lenda aktive N(azot) e lejueshme per këtë deklarim, këtij loti i mungon 1.7%.

Ure

Treguesi në etiketë N(azoti) 46.2% rezultati  N(azoti) 47.6%.

Agriful

Etiketa: Azoti 4.5%, Fosfori 1%, Oksidi i Kaliumit 1.49%.

Rezultati:

N(azot) 5.7%, P2O5(Fosfori) 2.4%, K20 (kaliumi) 1.49%

Te tre treguesit me tepricë, mbi normat e lejueshme.

Treguesit për produktet me mungesë të lendës aktive, siç u permendën me lart, jane ne shkelje të Nenit 27 të ligjit Nr 17/2020 “Për Produktet Plehruese”, pasi jane produkte të tjetersuara, ku subjekti përkatës dënohet me gjobë. Ndërsa demi që i shkaktohet fermerit është së pari ekonomik, pasi ai blen një produkt me mungese në lendë aktive për bimët e tij.

Kur të dhënat e etiketës janë të tjetërsuara, një gjë e tillë prodhuesin apo importuesin e dënon me gjobë ose deri në asgjësimin e atij produkti. Saktësisht kjo masë administrative shënohet në “Ligjim për produktet plehëruese”, Neni 28, Ligji 17/2020, pasi janë produkte te tjetërsuara, subjekti përkatës dënohet me
gjobë e në rast përsëritjeje ka dënim plotësues, bllokim dhe asgjësim produkti.
Fermeri Frac Kaloshi thotë se, shumë herë fermerët duke parë që fruti i bimës së tyre deformohet, humbet ngjyrën apo bie rendimenti, detyrohen që analizat e plehrave kimike t’i bëjnë në rrugë private. Në këtë mënyrë, ata kërkojnë të shpëtojnë të mbjellat e tyre. Saktësisht, urea duhet të ketë në përbërje 46% azot, ndërkohë që analizat e kryera dolën në rezultatin që ky produkt kishte vetëm 20% ure. Fermerëve, shumë kultura bujqësore u mbetën të pashitura, një domate, spec dhe kastravec, të deformuar nuk është i pëlqyer nga konsumatori, për këtë arsye tregjet evropiane tërheqin porosinë. Ish Ministri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, propozoi përjashtimin e inputeve bujqësore nga TVSH. Ky vendim kishte për qellim uljen e kostove të prodhimit dhe të rriste fitimin.
“Me ndryshimet ligjore të Paketës Fiskale që kanë hyrë në fuqi në janar 2019, kategorizohet si furnizim i përjashtuar nga TVSH-ja, furnizimi i inputeve bujqësore, siç janë: plehrat kimike, pesticidet, farat dhe fidanët. Ky përjashtim përcaktohet në nenin 51, gërma “nj)”, të ligjit nr. 92/2014, datë 24.07.2014 “Për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në RSH”, i ndryshuar. Përjashtimi nga TVSH-ja e inputeve bujqësore iu krijon mundësi shoqërive të importit dhe tregtimit të tyre, të ulin me të njëjtin masë çmimet e shitjes tek fermerët.”
Fermerët thonë, që ky ligj nuk është reflektuar në rënien e çmimit të imputeve bujqësorë. Sipas Kalosiht, “ky ligj nuk i ndihmoi ata, por i ka siguruar me tepër fitim importuesve të inputeve bujqësore. Çmimi plehrave kimike nuk është ulur, ndërkohë që përjashtimi nga faturat e TVSH i ka sjellë atij dëm ekonomik, pasi 20% TVSH që ai përfitonte nga këto fatura është një
mungesë investimi në fermën e tij”.

Shoqëritë tregtar abuzojnë me cilësinë dhe çmimet e inputeve bujqësorë, një gjë e tillë e fakton edhe hetimi i bërë nga Autoriteti i Konkurrencës.

Ky investigim ka për qellim mbrojtjen e fermerit, konsumatorit dhe prodhimit vendas. Kur etiketa e produktit nuk respektohet atëherë fermeri përballet me mashtrimin, vepër penale kjo që kryhet nga prodhuesi dhe importuesit e inputeve bujqësore. Edhe pse fermerët shqiptarë e ngrënë zërin në media dhe para ministrisë së bujqësisë për pakënaqësitë e tyre mbi cilësinë dhe përmbajtën e lëndëve aktive në inputet bujqësore, deri më tani asnjë abuzues nuk është dënuar. Janë fermerët dhe konsumatorët ata që paguajnë shtrenjtë abuzimin e tyre.

*Autorja e shkrimit është gazetare me ekseriencë disavjeçare në media të shkruara dhe elektronike, si dhe ka qenë pjesë e emisioneve televizive investigative. Aktualisht, është pjesë e departamentit të informacionit në televizionin Top Channel.

Materiali është realizuar nga Qendra ALERT, si pjesë e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, të mbështetur financiarisht nga Programi i Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqesojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.

Qendra ALERT / Alert.al

Nga Rudina Muça*

Të pretendosh sot se në dyqanet e bulmetit mund të gjesh produkte vërtet të shëndetshme, vetëm gënjen veten, rrezikon shëndetin në shumë raste dhe thuajse në të gjitha rastet je i mashtruar. Kjo ndodh rëndom dhe me nënprodukte qumështi, të cilat konsumatorët drejtohen t’i blejnë si të zgjedhura, por në të vërtetë, në brenddësi të tyre ka vaj palme e kushedi sa shtesa tjera ushqimore, të padeklaruara në etiketa, por edhe pa afate prodhimi e përdorimi. Kjo ndodh kryesisht në tregje, por edhe hapur në markete me salcat e kosit ose nënprodukte tjera qumështi, që shiten me kilogramë e shpesh herë me mbishkrimin “bio”. Ndryshe ndodh me produktet e ambalazhuara, që kanë apo jo shtesa ushqimore, si vaj palme etj, të paktën e kanë të deklaruar dhe secili e merr vetë riskun përsipër.

Një pjesë e madhe e nënprodukteve të qumështit që tregtohen në marketet vendase  kanë në përbërje edhe vajin e palmës. Tregtarët abuzojnë, duke e fshehur një fakt të tillë, duke mos e vendosur ekzistencën e vajit të palmës në etiketën e produktit edhe pse ky është një detyrim ligjor.

Vaji i palmës gjen modifikime të shumta tek nënproduktet e qumështit, duke filluar që nga djathi, gjalpi dhe salca e kosit. Për të faktuar se çfarë hamë ne, Qendra “Alert” ka realizuar një investigim për sa i përket deklarimit të vajit të palmës tek etiketat e produktit të salcës së kosit të ambalazhuar dhe të paambalazhuar. Vendimi i Këshillit të Ministrave mr Nr/434, datë 11.7.2018, “Për Etiketimin e Ushqimeve dhe Informimin e Konsumatorit”, i cili i detyron të gjithë operatorët e biznesit ushqimor që të mos tregtojnë produkte ushqimore pa etiketa, si dhe mënyrën e etiketimit, të deklarimit të përbërësve etj, duket qartë që nuk gjen zbatim, ndërkohë që institucionet ligjzbatuese, ngjajnë të paafta për garantimin e sigurisë ushqimore.

Ndërkaq, referuar këtij vendimi, Autoriteti Kombëtar i Ushqimit, më 15.06.2020, iu dërgoi të gjitha shoqatave të biznesit ushqimor, një informacion të detajuar për mënyrën se si duhen etiketuar produktet ushqimore e çfarë duhet deklaruar në të. Por, duket qartë që as VKM dhe as “fushata informuese” e AKU, në shumë raste nuk merren në konidetarë, duke e lënë kështu konsumatorin në mëshirë të fatit.

Qendra “Alert”, një organizatë jofitimprurëse, po zbaton projektin “ Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, si një ndihmesë për të rritur cilësinë e ushqimeve të tryezës. Gazetarët së bashku me specialistët e laboratorit të akredituar “Noval”, vendosën që të bëjnë një investigim në tregun vendas. Për të faktuar një gjë të tillë, në disa markete dhe minimarkete  të kryeqytetit u blenë 5 mostra salcë kosi të kompanive të ndryshme në markete dhe dyqane që reklamohen se kanë produkte bulemti bio.

Mostrat janë blerë të ambalazhuara dhe jo të ambalazhuara. Më pas, me frigoriferë ftohës dhe temperaturë optimale u dërguan pranë laboratorit “Noval”, ku  kërkuam që të analizonte nëse në salcën e kosit ka prani të vajit të palmës. Nga analizat rezultoi se, tri nga mostrat dolën me prezencë të vajit të palmës, përfshi këtu edhe mostrat e blera në dyqanet e ashtuquajtura “bio”. Më pas gazetarët investigativë bën një krahasim me etiketat e këtyre produkteve.

Prof. Kapllan Sulaj, Dekan i Fakultetit të Bioteknologjisë së Ushqimit në Universitetin Bujqësor të Tiranës në verifikimin dhe interpretimin e raport-analizave të vënë në dispozicion nga Qendra “Alert”, deklaroi se salcat e kosit janë përgatitur me vaj palme.

“Nga raportet analitike tregohet se ka prani të vajit të palmës. Nuk ka vlerësim sasior për njësi peshe. Vaji i palmës përdoret në industrinë ushqimore dhe në industrinë e përpunimit të qumështit. Vlerësimi sasior nga laboratori duhet të tregonte sasinë që përdoret në çdo rast dhe në këtë rast këtë të dhënë nuk e kemi. Efekti që ka vaji i palmës në shëndet i refrerohet dozave të ekspozimit dhe prandaj analiza sasiore mbetet e rëndësishme”, thotë Sulaj.

Rezultatet e mostrave

Kampioni me kodin nr.11, rezulton të jetë produkt i prodhuar nga kompania “Jugu Farm”. Rezultatet e analizave treguan që ky produkt të jetë përgatitur me vaj palme. Ndërkohë që në etiketën e tij nuk shënohet asgjë përveç emrit të prodhuesit. Kjo salcë kosi është blerë e hapur, pra me peshë, në një nga supermarketet e kryeqytetit, pranë “Pazarit të Ri”. Në këtë rast kompania fsheh të dhënat kryesore të produktit, që i detyrohet me ligj konsumatorit. Këto salca nuk janë të sigurta edhe për faktin se në asnjë tabelë nuk shënohet jetëgjatësia e produktit. Në këtë rast konsumatori mbetet në duart e shitësve. Ndërkohë që Autorteti Kombëtar i Ushqimit, është ai institucion që duhet t’i garantojë siguri ushqimore konsumatorit.

Kampioni me nr. 12, i salcës së kosit Erzeni, sipas rezultatit të analizave, ka rezultuar se nuk ka prani të vajit të palmës. Megjithëse vaji i palmës është i deklaruar në etiketën e produktit të ambalazhuar, nga analizat laboratorike, në kampionin e marrë, nuk ka rezultuar prani.

Kampioni me numër 13, është prodhim i Lufrës dhe rezulton se është përgatitur me vaj palme. Në etiketën e këtij produkti kemi të shënuar përqindjen dhe praninë e vajit të palmës.

Kampioni me nr. 14, korrespondon të jetë ai i kompanisë Gjirofarma. Salca “Perfetto”, në etiketën e këtij produkti në listën e përbërjeve shënohet që ka vaj vegjetal, por nuk ka të saktësuar llojin dhe sasinë në të. Nga analizat laboratorike rezultoi që ky produkt rezulton të jetë i përgatitur me vaj palme.

Ndërsa kamioni me kodin numër 15, është  blerë në një dyqan bulmeti, e cila si të  dhënë kishte vetëm origjinën e produktit. “Salcë Kosi Gjirokastre”, nuk rezultoi me vaj palme. Por edhe këtu shfaqen probleme, sepse kompania në fjalë nuk kishte të shënuar asnjë të dhënë për datën e prodhimit, datën e skadencës  apo përbërësit e tjerë  që ka ky produkt.

Po përse vaji i palmës përdoret në punishtet e bulmetit?

Eksperti i Bujqësisë, Ervin Resuli thotë se vaji i palmës ul kostot e prodhimit të këtij produkti. “Ky përbërës është i njohur për koston e tij relativisht të ulët, përmban nivel të lartë yndyre dhe shërben për t’i zgjatur jetën produkteve të ndryshme ushqimore, si dhe rrit rrezen e produktit. Përdorimi i vajit të palmës është duke vënë në rrezik fermerin shqiptar”, thotë Resuli.

Eksperti i bujqësisë shprehet gjithashtu se numri i baxhove në vend nuk i plotëson kërkesat e tregut për qumësht të freskët. “Përballë kësaj situate, industria e përpunimit të qumështit detyrohet të përdorë shtesa të ndryshme proteinike. Qumështi pluhur, si dhe abuzimet me vajin e palmës ulin interesin për qumështin e freskët. Vaji i palmës kushton shumë lirë në tregun botëror, ndërsa litri i qumështit tek fermeri vendas është i kushtueshëm, pasi kostot e prodhimit janë tepër të larta. Fermeri shqiptar nuk subvencionohet mjaftueshëm që qumështi i freskët të jetë konkurues. Edhe në ato raste kur baxhot kërkojnë qumësht të freskët tërheqin qumështin nga vendet e rajonit si Serbia dhe Maqedonia, element ky që tregon se edhe në këtë rast qumështi i baxhove tona përsëi nuk preferohet”, shton Resuli.

Por çfarë rreziku sjell kjo? Në vitin 2019-2020 industria e përpunimit në Kosovë, braktisi qumështin e freskët të baxhove duke preferuar që zgjidhjen ta gjente tek vaji i palmës. Përballë kësaj situate qumështi i fermerëvë përunfoi në kanal. Më pas ishte protesta e fermerëve në Kosovë që vuri në lëvizje qeverinë vendase, duke ndaluar kështu kategorikisht importin e vajit të palmës dhe përdorimin e tij tek induastria e bulmetit. Me këtë vendim qeveria i siguroi konsumatorit një produkt cilësor dhe shpëtoi nga falimentimi baxhot e vendit.

Ndërkohë në Shqipëri vaji i palmës gjen përdorim të gjerë në industrinë ushqimore dhe atë kozmetike, duke qëndruar i fshehur, pasi në etiketën e produkteve nuk shënohen të dhënat kryesore që i bën të ditur konsumatorit se çfarë produkti ka në dorë.

Po përse nuk deklarohet vaji i palmës, kur është i ndaluar të përdoret në industrinë ushqimore?

Përse hezitojnë fabrikat e mëdha dhe baxhot e vogla ta vënë konsumatorin përballë faktit që produkti i tyre ka edhe vaj palme? A është i rrezikshëm për shëndetin e njeriut vaji i pamlmës? Përgjigjen e gjetëm tek mjekja Blerta Brati Kika, e cila është mjeke mikrobiologe.

E pyetur, se a a vihet në rrezik jeta e konsumatorit nga vaji i palmës, apo nëse i shkaktohen probleme shëndetësore, Kika thotë se, “një arsye për rrezikun që vjen nga vaji i palmës janë problemet shëndetësore që shfaqen nëse konsumohet vazhdimisht dhe në sasi të mëdha.Vaji i palmës përmban 45% të acideve yndyrore të ngopura, të cilat shkaktojnë probleme vaskulare. Sidoqoftë, në këtë pikë ekzistojnë mosmarrëveshje midis specialistëve. Vaji i palmës ka përfitime të caktuara ushqyese, veçanërisht mbi acidet yndyrore të përpunuara, që gjenden në vajrat bimorë të hidrogjenizuar”. Sipas mjekes, problemi qendron se, është shumë e vështirë të kontrollosh sasinë që konsumon, sepse vaji përdoret në një numër shumë të madh të produkteve ushqimore dhe shumë pak vaj është i mjaftueshëm për një konsum vjetor familjar”.

“Vaji i palmës është edhe më i rrëzikshëm kur përdoret në sasi të mëdha. Konsumatori e ka të vështirë të masë sasinë ditore, se sa vaj palme mund të përballojë organizmi i tij në ditë, pasi shumë produkte nuk e deklarojnë fare prezencën e tij. Por edhe në ato pak raste kur deklarohet, mungon një tjetër e dhënë e rëndësishme, që është sasia. aq më keq, kur konsumatori nuk është aspak i informuar për praninë e këtij produkti në salcat e kosit apo ushqime të tjera”, theksoi mjekja, duke shtuar se, “vaji i palmës është plot me yndyrna të ngopura, të cilat rrisin nivelin e kolesterolit dhe ndihmojnë në bllokimin e enëve të gjakut. Vaji i palmës përmban acid palmitik që është një yndyrë krejt e ngopur. Me kalimin e kohës, përdorimi i vajit të palmës të çon drejt goditjeve në zemër dhe infarkteve dhe sëmundjeve të tjera të sistemit kardiovaskular”.

Disa nga problemet tjera të vajit të palmës, sipas mjekes, “është shumë e vështirë të tretet për shkak se është më i trashë se vajrat e tjerë. Procesi i rafinimit largon lëndët ushqyese dhe gjithashtu e bën vajin shumë më të vështirë të tretet. Për këto arsye, rekomandohet që vaji i palmës të shmanget nga përdorimi”.

Ndërkohë, nutricioniste dhe biologe molekulare, Hyrida Basha thotë se, “vaji i palmës, në gjendje oksidimi mund të kërcënojë funksionet fiziologjike dhe biokimike të trupit”. Sips saj, “prodhuesit e ushqimeve të përpunuara oksidojnë vaj palme në produktet e tyre për qëllime gatimi, që do të thotë se shumica e konsumatorëve të vajit të palmës e konsumojnë në gjendje të oksiduar. Rreziqet e vajit të palmës të oksiduar përfshijnë organotoksicitetin e zemrës, veshkave, mëlçisë dhe mushkërive si dhe dëmtim të organeve riprodhuese, të cilat çojnë deri në sëmundjen e kancerit”.

“Vaji i palmës është i dëmshëm për shëndetin e konsumatorëve, aq më tepër të atyre që nuk e dinë që e marrin apo dhe më keq kur nuk njohin sasinë, për shkak të nivelit të lartë të acideve yndyrore të ngopura, të cilat rrisin kolesterolin e keq. Lidhur me ndikimet në shëndet, problemi është përmbajtja e lartë e yndyrës së ngopur, e cila mund të arrijë 50% në rastin e vajit të palmës që rrjedh nga fruti dhe 80% për vajin e nxjerrë nga fara e palmës. Kjo vlerë e lartë kontribuon në rritjen e nivelit të kolesterolit të keq në gjak. Ky vaj është i përdorshëm nga industritë, në një gjendje të oksiduar me një qëndrueshmëri gjysmë të ngurt, në temperaturën e dhomës. Pikërisht oksidimi i tij mund të shkaktojë disa lloje helmimesh për trupin”, thekson nutricionistja Basha.

*Autorja e shkrimit është gazetare me ekseriencë disavjeçare në media të shkruara dhe elektronike, si dhe ka qenë pjesë e emisioneve televizive investigative. Aktualisht, është pjesë e departamentit të informacionit në televizionin Top Channel.

Materiali është realizuar nga Qendra ALERT, si pjesë e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, të mbështetur financiarisht nga Programi i Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqesojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.

Qendra ALERT / Alert.al

Shqiptarët renditen të parët në Evropë për konsumin e bukës. Pesë mostra buke të marra në furra të ndryshme dhe analizuara në laborator, rezultojnë jashtë standardeve dhe legjislacionit të detyrueshëm për bukën: Proteina të ulëta, lagështi jashtë normës. Ekspertët dhe mjekët japin alarmin për shëndetin dhe mashtrimin e konsumatorëve, AKU pranon situatën.

Nga Maringlen Mertiri*

Të ushqehesh me bukë, aq sa vetëm shqiptarët e konsumojnë dhe të mos marrësh proteinat e duhura e ky produkt të mos jetë në standardet e lejuara me ligj, duke dëmtuar dhe shëndetin e popullatës, ndodh hapur në Shqipëri, nën hundën e institucioneve kontrolluese.

Qendra ALERT, një Organizatë Jofitimprurëse, ka nisur zbatimin e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, si një ndihmesë për konsumatorin në gjetjen dhe denoncimin e rasteve abuzive me sigurinë ushqimore, veçanërisht për produkte të shportës. Pikërisht për këtë arsye, duke qenë se buka është produkti më masiv i përdorshëm dhe i konsumueshëm, gjetjet e projektit nisën pikërisht me të, për të vijuar më pas me shumë produkte të tjera.

Furrat e bukës mashtrojnë konsumatorët dhe shesin produktin më të blerë nga shqiptarët, bukën, nën proteinat e lejuara me ligj dhe me nivel të lagështisë jashtë kritereve. Ky akt kryhet në zonën më qëndrore të Shqipërisë siç është Tirana dhe Kamza, rajone ku është përqëndruar edhe popullsia kryesore e vendit dhe ku konsumi i produktit të bukës është në shifra të larta për frymë.

Qëndra “Alert” ka investiguar disa furra buke në Tiranë dhe në Kamëz, nga ku ka përftuar analizat, të cilat tregojnë se niveli i proteinave në bukët e blera është nën masën 12% dhe niveli i lagështisë poshtë 46%.

Në muajin nëntor, në mënyrë rastësore në Kamëz u blenë dy bukë në dy furra, dy bukë u blenë në zonën e Paskuqanit dhe një bukë u ble në zonen e Freskut në Tiranë. Pas marrjes së produktit sipas paketimit që këto njësi tregtare bënin për konsumin e përditshëm të çdo qytetari, ato u dërguan për t’u analizura nga laboratori i akredituar në Tiranë, “Noval”.

Analizat e përftuara konfirmuan se, konsumatorët mashtrohen përsa i përket proteinave që duhet të ketë buka në përmbajtjen e saj dhe shkelin ligjin. Mjekët e cilësojnë këtë abuzim me pasoja për shëndetin e qytetarëve, ndërsa specialistët e fushës thonë se, kjo shkelje vjen për shkak të manisë për të rritur fitimet në dëm të cilësisë së produktit bazë.

Sipas Ministrisë së Bujqësisë dhe urdhërit Nr. 207 datë 31.3.2015, “Për Përcaktimin e Treguesve të Sigurisë dhe Cilësisë së Miellit të Grurit të Parapaketuar, për t’u shitur tek Konsumatori i Fundit ose për Prodhimin e Produkteve të tjera Ushqimore”, niveli i proteinave duhet të jetë 12% për bukën masive popullore, 12.5%, për pica, kruasan dhe petë, 9% për ëmbëlsira, kek, biskota, petulla dhe 11% për makaronat. Dhe, sipas ekspertit të njohur Abdyl Sinani, ish-Profesor në Universitetin Bujqësor të Tiranës, analiza e bukës, në lëndën e thatë, proteina duhet të jetë aq sa e miellit.

Por ajo çfarë konfirmoi analiza rezultoi se, asnjë prej kampionëve të bukës nuk kishte këto përqindje proteinash në përmbajtjen e saj, duke sjellë në radhë të parë një mashtrim për konsumatorin, shkelje të udhëzimit të Ministrit të Bujqësisë që rregullon këtë industri dhe dëmtim të shëndetit të qytetarëve të pambrojtur nga biznesi dhe nga institucionet përgjegjëse.

Analizat konfirmuan se, proteinat në bukë rezultojnë në rastin më të mirë, sa ato të lejuara për makarona, 11% dhe në rastin më të keq, sa proteinat e lejuara për ëmbëlsirat dhe biskotat me nivel proteinash vetëm 9%, gjë e cila ngre dyshimet se bizneset për të rritur fitimet përdorin miell me nivel të ulët proteinash të destinuar për makaronat dhe ëmblësirat për shkak të kostos më të lirë.

Por, le t’i analizojmë më konkretisht. Një nga abuzuesit me cilësinë e produktit të  bukës është furra “Alna” në zonën e Freskut në Tiranë. E regjistruar në tatime me emrin e Ali Dedollit dhe me vendndodhje në Qesarakë. Sipas analizimit të kampionit të bukës masive 500 gramë të bardhë rezultoi se, sasia e proteinave ishte 9% nga 12% që parashikohet ligjërisht nga Ministria e Bujqësisë, ndërsa përqëndrimi i lagështirës 42.7% nga mbi 46% që duhet të jetë minimalja. Kjo furrë buke është një nga bizneset më të frekuentuar në zonën e Freskut ku qytetarë të shumë kryejnë blerjen e produktit të përditshëm të tavolinës së tyre, bukën.

Në Kamëz, në rrugën “Selanik”, furrë buke dhe pastiçeri ”Fatmiri”, nga buka masive që u ble rezultoi sipas raport-analizës se, niveli i proteinave ishte 10.8%, ndërsa poshtë norma e nivelit të lagështisë, 40.6%.

Po ashtu në Kamëz, furra e bukës “Redami” me adresë “Bulevardi Blu”, proteina në bukë 500 gramë, lëndë e thatë rezultoi 9.8%, ndërsa lagështia në bukë 43.1%. Edhe në këtë biznes, niveli i proteinave rezultoi nën normë, ndërsa po jashtë kritereve është edhe lagështia në bukë, e cila është 43,11%.

Furrë buke “Speciale” me adresë në Paskuqan, rruga “Demokracia”, Pallatet “Infinit Plus”, rezultoi nga analizat se, niveli i proteinave në bukën masive 500 gramshe ishin 11.2%, ndërsa niveli i lagështisë ishte brenda normave të lejuara, 46.7%

Furrë buke “Theros” në Paskuqan, me adresë Rruga “Demokracia”, buka masive 500 gramëshe rezultoi nën proteinat e lejuara. Nga analizat e laboratorit u konfirmuan se, niveli i proteinave ishte 9.8%, ndërsa komponenti tjetër, lagështira në bukë 46%, brenda normave.

Të dhënat e përftuara nga analizmi i laboratorit, jo vetëm që nuk i korespodojnë udhëzimit të Ministrit të Bujqësisë, por vërehet se nga një subjekt tregtar, furrë buke, në një tjetër, vlerat e proteinave dhe e lagështisë pësojnë luhatje të ndryshme, duke treguar abuzimin që tregtarët bëjnë me këtë produkt dhe me miellin.

Proteinat dhe lagështinë në bukë, ndikimi në shëndet

Profesori i njohur, Prof. Dr. Abdyl Sinani, ekspert i prodhimit të brumrave, Dekan i Fakultetit të Biotekonlgjisë Ushqimore në Kolegjin Universitar “Qirjazi” dhe Drejtues i Departamentit të Teknologjisë Ushqimore  në Universitetin Shtetëror të Tetovës, “Fadil Sulejmani”, i cilëson këto rezulate, sa i përket proteinave, si jashtë normave të lejuara dhe thotë se, “konsumi i bukës me sasi të ulëta proteinash, ul vlerën ushqyese të saj. Poteinat janë elementë ndërtues të organizmit. Ato janë furnizuesi i vetëm i Azotit, që është i domosdoshëm për zhvillimin e trupit të njeriut. Mungesa e proteinave dobëson metabolizmin në organizëm”.

Shqipëria, sipas revistës Monitor, referuar raportit të Eurostat, renditet e para në Evropë përsa i përket konsumit të bukës dhe drithrave, në raport me numrin e popullsisë. Bazuar në të dhënat e këtij instituti, për vitin 2017 shpenzimet për bukë dhe drithëra, si përqindje e Prodhimit të Brendshëm Bruto (GDP) ishin 4.9%, më të lartat në Europë, gjë e cila tregon se shqiptarët, proteinat më së shumti i marrin nëpërmjet produktit bukë. (https://www.monitor.al/eurostat-shqiperia-shteti-qe-shpenzon-shume-per-buke-dhe-drithera-ne-europe/ )

Buka është ende ushqim bazë në Shqipëri, pasi konsumi për person në ditë llogaritet në rreth 300 gramë dhe si i tillë çon në keq ushqyerje dhe në anemi, sidomos te fëmijët. Ndaj, eksperti Abdyl Sinani thotë se, “niveli i proteinave duhet mbi 12% në bukë, kjo sepse në vendin tonë kemi konsum më të lartë të drithrave krahasuar me vendet e tjera që konsumojnë më shumë produkte shtazore të cilat mbartin sasi edhe më të lartë proteinash”.

Nutricionise dhe Biologe Molekulare, Hyrida Basha e pyetur për këtë problem thotë se, nëse nuk marrim sasinë e duhur të proteinave nga buka, atëherë pashmangshmërisht ky zëvendësim vjen me CHO (Karbohidrate) ose Yndyrna. “Rekomandohet konsumi i 4-6 feta bukë integrale në ditë, të cilat janë esenciale për ekuilibrin energjik.”

“Një i rritur duhet të konsumojë të paktën 90 gr. proteina në ditë, një pjesë e mirë e të cilave merret prej bukës. Nëse sasia e proteinave nuk është në nivelet e duhura, atëherë sasia e karbohidrateve do jetë e lartë, situatë kjo që do të ndikojë negativisht nëse kemi qëllim uljen në peshë, menaxhimin e diabetit, nivelin e yndyrnave në gjak etj. Niveli i ulët i proteinave gjithashtu ndikon në rënien e flokëve, dobësimin e thonjve, dobësimin dhe humbjen e masës muskulare, rrit ndjesinë e urisë e si pasojë shtimin e kalorive nëpërmjet ushqimeve të papërshtatshme, inhibon (ndalon/pengon) veprimin e hormonit të rritjes GH, nxit dhjamosjen e mëlçisë e të tjera probleme shëndetsore”, deklaroi nutricionistja Hyrida Basha.

Ndërsa Mjekja Mikrobiologe pranë Institutit të Shëndetit Publik, Dr.Blerta Brati Kika, flet për të dhënat e analizave sa i përket lagështisë dhe ujit në bukë. Sipas saj, “gjatë pjekjes së bukës, një pjesë e ujit të përdorur avullon, por vlerat e lagështisëe duhet të mbeten tek 46% – 50 %. Përmes ujit, mielli dhe përbërësit treten dhe homogjenizohen. Në këtë mënyrë, brumi bëhet i padepërtueshëm nga gazi që formohet. Përmes hidratimit, gjithashtu të majasë së perdorur, krijohet terreni i përshtatshëm për veprimin e enzimave. Buka siguron vitamina të grupit B, si dhe vitaminë E, të nevojshme veçanërisht për funksionimin e duhur të sistemit nervor dhe metabolizmin e sheqernave”.

AKU njeh dhe pranon problemin

Interesimit i Qendrës ALERT mbi këtë shqetësim real rreth cilësisë së produkteve që këto biznese tregëtojnë për konsumatorin fundor, Autoriteti Kombëtar i Ushqimit konfirmon se, ka dijeni dhe ka marrë denoncime nga konsumatorët, por analizat e marra çuditërisht gjatë 2020 i kanë rezultuar brenda parametrave.

“Subjektet që prodhojnë, tregtojnë produkte me bazë brumi (bukë masive) referuar Udhëzimit të Ministrit Nr. 207, datë 31.03.2017 shtojëca 3 e këtij udhëzimi, kanë detyrim përdorimin e miellit sipas përcaktimit të % së proteinës në prodhimin e produkteve me bazë brumi; Bukë masive    12% proteina; Bazë picash, petë, 12.5% proteina; Ëmbëlsira, kek, biskota petulla 9% proteina dhe makarona, 11% proteina”, shprehet AKU.

Autoritetit Kombëtar i Ushqimit,  ka pranuar gjithashtu, se nga inspektimet e vitit 2020, në shumë raste furrat e bukës kanë shfaqur mangësi dhe probleme në zbatimin e kushteve që i detyron ligji. “Gjatë kontrolleve zyrtare, problematikat që hasen më shpesh në furrat e bukës kanë qenë përkatësisht, mungesë dokumentacioni shoqërues për lëndët e para dhe produktin e gatshëm, mangësi në zbatimin e planit HACCP, mungesë e kundraetiketës në gjuhën shqipe për miellin e importit, mungesë në mbajtjen e sistemit të gjurmueshmërisë dhe mangësi në kushtet higjieno-sanitare”, thuhet në përgjigjen e AKU dërguar Qendrës ALERT.

Autoriteti Kombëtar i Ushqimit edhe pse është fuqizuar vitin e fundit me ligje të posacme për të luftuar fenomene të tilla abuzmi në dëm të konsumatorit, madje edhe me ndryshime në Kodin Penal, ku është parashikuar dënimin me burg për shkelësit e ligjit, ende nuk ka mundur të vendosë situatën në kontroll dhe kjo në kryeqytet, ku fuqia inspektuese është më e lartë se rajonet e tjera.

Konsumatorë janë dyfish të pambrojtur si nga bizneset private, por edhe institucionet e sigurisë ushqimore, pasi këta të fundit inspektimet e bëra jo vetëm që nuk informojnë konsumatorin mbi shkeljet e gjetuara, por nuk kanë një llogaridhënie dhe orintim të konsumatorëve në faqet e tyre online për të shmangur njësi tregtare që kanë shfaqur problematika të shtuara dhe që janë lajmëruar disa herë, gjobitur apo edhe mbyllur për mosplotësim të kushteve. Duke vepruar kështu, konsumatori mbetet në terr informativ dhe shëndeti i tij mund të ekspozohet ndaj rreziqeve të shtuara.

Qendra ALERT / Alert.al

*Autori i shkrimit ushtron profesionin e gazetarit prej 12 vitesh. Ka mbaruar studimet për Gazetari në Universitetin e Tiranës. Ai ka ushtruar profesionin e gazetarit në disa media të shkruara dhe vizive, duke qenë dhe gazetar investigativ. Aktualisht, është redaktor i lajmeve ne Televizionin Neës24 dhe bashkëpuntor në projektin e Qendrës ALERT.

Materiali është realizuar nga Qendra ALERT, si pjesë e projektit “Ushqimi, risku masiv për konsumatorët, mungesa e kontrolleve dhe e informimit nga institucionet”, të mbështetur financiarisht nga Programi i Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqesojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.