Mbrojtja e konsumatorit në Shqipëri, vazhdon të jetë çështje shqetësuese për Komisionit Evropian, i cili në raportin e publikuar më 12 tetor për vendin tonë, vëren një sërë mangësish. Mbrojtja e Konsumatorit dhe Shëndeti Publik, të cilat i përkasin dhe Kapitullit 28, duket se ende lënë për të dëshiruar. Sipas raportit të publikuar nga KE, progresi është shumë i vogël në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, ka mangësi të theksuara në Shëndetin Publik dhe ende nuk janë plotësuar as rekomandimet e lëna nga raporti i vitit 2021. Ndërkohë, ka pasur përmirësime në legjislacionin për sigurinë e produkteve apo edhe për marketingun të distancë të shërbimeve financiare.
Mbrojtja e konsumatorit
Komisioni për Mbrojtjen e Konsumatorit, duket se ka qenë më i “përkëdheluri” i raportit, përsa i takon masave që ka ndërmarrë për periudhën raportuese.
“Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorit u mblodh shtatë herë dhe mori pesë vendime në lidhje me reklamat mashtruese dhe praktikat e padrejta. Gjatë të njëjtës periudhë, KMK ka pranuar 65 ankesa (58 nga konsumatorë individualë, organizatat e konsumatorëve ose pushteti vendor, 7 nga bizneset). Janë zgjidhur 30 ankesa, 28 janë referuar në organet kompetente, ndërsa të tjerët janë në proces. Zbatimi i legjislacioni i miratuar në korrik 2021 plotëson bazën ligjore mbi Zgjidhjet Alternative të Mosmarrëveshjeve të konsumatorëve, duke vendosur kriteret e funksionimit të strukturave për këtë mënyrë zgjidhjeje”, thuhet në raport.
Megjithatë, sipas dokumentit të KE për Shqipërinë, legjislacioni kombëtar është pjesërisht i përafruar me ‘acquis‘ të BE-së për sigurinë e produkteve dhe kjo duket se përbën një shqetësim. “Për periudhën raportuese, Inspektorati Shtetëror i Mbikëqyrjes së Tregjeve (ISHMT) ka kryer më shumë se 1700 inspektime, duke kontrolluar më shumë se 7000 produkte, nga të cilat 441 janë gjetur në mospërputhje, duke sjellë 152 masa administrative (51 paralajmërime, 86 gjoba dhe 25 masa urgjente). Në total, 31 produkte të ndryshme (3 697 njësi), janë ndaluar të tregtohen.
Në lidhje me sigurinë e produkteve, është bërë përparim drejt përafrimit të pjesshëm me acquis të BE-së për marketingun në distancë të shërbimet financiare të konsumatorëve, me miratimin e legjislacionit zbatues në dhjetor 2021, projektuar për të përmirësuar rregullat për informacionin që duhet t’u jepet konsumatorëve nga tregtarët”, thotë raporti.
Shëndeti Publik
Nga mungesa e kapaciteteve, e buxhetit, e burimeve njerëzorë, kontrollit të barnave e produkteve të tjera, janë disa nga problematikat e evidentuara në raportin e Komisionit.
“Përgatitjet janë në një fazë të hershme në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve dhe shëndetit. Në lidhje me rekomandimet e vitit të kaluar, kishte progres të kufizuar për miratimin e kornizës së re të politikave për shëndetësinë 2022-2030. Politika trajton jo vetëm gatishmërinë emergjente, por të gjitha aspektet e saj sistemin shëndetësor. Ende duhet bërë progres i rëndësishëm për zbatimin e “One Health”, qasjen dhe gatishmërinë shëndetësore për të gjitha rreziqet, për të forcuar kuadrin e politikave dhe për të siguruar në Shqipëri mbulim cilësor të kujdesit shëndetësor, problematikat e të cilit u evidentuan nga pandemia e COVID-19. Megjithatë, ka pasur disa përparime në zgjidhjen alternative të mosmarrëveshjeve të konsumatorëve”, thuhet në raport.
Në dokumentin e publikuar nga Komisioni Evropian për Shqipërinë, për vitin 2022, theksi është vënë kryesisht te Shëndeti Publik, për të cilin, sipas raportit, për 2 vjet rresht, mangësitë në shërbimet e ofruara duket se kanë shumë mangësi. Për këto arsye, KE i rekomandon Shqipërisë, “që të harmonizojë më tej legjislacionin e tij me ‘acquis’ të BE-së për substancat me origjinë njerëzore, në barnat për përdorim njerëzor dhe veterinar dhe për kontrollin e duhanit”. Më tej, Raporti rekomandon dhe “rritjen dhe alokimin e burimeve financiare e njerëzore në sektorin e shëndetësisë, konkretisht në kujdesin parësor shëndetësor”. “Përdorni mësimet e nxjerra nga pandemia COVID-19 për të forcuar gatishmërinë për emergjenca shëndetësore për të gjitha rreziqet, duke përfshirë kërcënimet nga sëmundjet ngjitëse dhe përgjigjet si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal dhe rrisni cilësinë e konsistencën e të dhënave”, vijon më tej raporti i KE me rekomandimet për autoritetet shqiptare.
Një tjetër problematikë e evidentuar për vite me radhe e për të cilën përseriten këshillat dhe karkesat, është aksesi i barabartë i të gjithë popullsisë në shërbimet shëndetësore.
“Garantoni akses të barabartë në shërbime shëndetësore cilësore për popullsinë vulnerabël, përfshirë pakicat rome dhe egjiptiane, të moshuarit, personat me probleme paraekzistuese të shëndetit mendor, me aftësi të kufizuara, popullsi rurale ose të largëta, veçanërisht për gratë dhe vajzat që u përkasin këtyre grupe, që shpesh i nënshtrohen formave të shumta të diskriminimit”, thekson raporti.
Për shëndetin publik, sipas raportit të KE, në prill u miratua një kornizë e re e politikave që mbulon periudhën 2021-2030 dhe dokumenti i veprimit 2020-2025 për kujdesin shëndetësor parësor është duke u zbatuar. Shpenzimet për shëndetësinë mbeten të ulëta në përgjithësi, me shpërndarje joproporcionale për shëndetin parësor kujdesin, veçanërisht shëndetin e nënës dhe fëmijës. Investime të mëtejshme nevojiten për të siguruar në mënyrë progresive mbulim shëndetësor, veçanërisht për të adresuar nevojat e grupeve në vështirësi për t’i arritur dhe më shumë të pafavorizuara. Shkalla e vdekshmërisë mbetet e lartë, veçanërisht neonatale, nën 5 vjeç dhe vdekshmëria te foshnjat (përkatësisht 8, 9 dhe 11 për 1000 lindje të gjalla). Cilësia e kujdesit neonatal është shqetësim i veçantë.
Institucionet e qeverisjes shëndetësore mbeten të paqarta dhe cilësia joadekuate e shërbimit parësore të kujdesit shëndetësor janë një pengesë kryesore. Ndër rastet e raportuara në vitin 2021 nga Kontrolli i Lartë i Shetit në Prokurori, një rast ka të bëjë me një ish-ministër të Shëndetësisë.
Mungesa e shërbimeve për gratë e pakicave rome dhe egjiptiane, për abordin, si dhe për sistemet elektronike për shëndetin, janë të evidentuara ende si mjaft shtetëruese për Komisionit Evropian. Problematikat e raportuara për shëndetësinë dhe Shëndetin Publik, janë ndër më të theksuarat nga KE.
“Kujdesi për abortin është i garantuar me ligj, por gratë nga grupet e margjinizuara, veçanërisht romët dhe egjiptianët, përballen me pengesa për ta marrë atë. Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale dhe Agjencia Kombëtare e Shoqeërisë së Informacionit (AKSHI) janë përgjegjëse për e-shëndetin. Ministria e Shëndetësisë zbaton dhe operon një sistem elektronik për mbledhjen dhe raportimin e informacioneve shëndetësor të të dhënave, mjekësore bazuar në Treguesit Evropiane kryesorë të shëndetit (ECHI), por sistemi ende nuk është funksional.
Legjislacioni i Shqipërisë për gjakun, indet, qelizat dhe organet nuk është plotësisht në përputhje me legjislacionin përkatës acquis e BE-së dhe nuk ka asnjë sistem për të raportuar alarmet, reagimet serioze negative apo ngjarjet.
Për kontrollin e duhanit, ligji për mbrojtjen e shëndetit publik nga produktet e duhanit, i projektuar për t’u përafruar me acquis të BE-së, është duke u zbatuar, por Shqipëria ka ende nevojë të aderojnë në Protokollin e Konventës Kuadër të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për Eliminimin e Ttregtimit të Paligjshëm tëi produkteve të duhanit dhe përafrimi i mëtejshëm të legjislacionit me acquis të BE-së.
Në fushën e kërcënimeve serioze shëndetësore ndërkufitare, duke përfshirë sëmundjet ngjitëse, COVID-19 ka evidentuar mangësi të konsiderueshme. Baza ligjore për sëmundjet ngjitëse, parandalimi dhe kontrolli është projektuar të jetë në përputhje me acquis të BE-së, por zbatimi i legjislacionit ende nuk është miratuar.
Shqipëria ka një plan veprimi për rezistencën antimikrobike (AMR). Megjithëse Shqipëria forcoi sistemin e saj kombëtar të alarmit, reagimit dhe mbikëqyrjet për sëmundjet ngjitëse gjatë pandemisë COVID-19, nuk pati asnjë asnjë plan kombëtar për zbatim.
Ofrimi i shërbimeve shëndetësore për nënat dhe fëmijët u ndikuan negativisht për shkak të mungesës së përkohshme të personelit shëndetësor. Pandemia theksoi dobësitë në fushën e menaxhimit të emergjencave shëndetësore dhe gatishmërinë, veçanërisht në parandalimin dhe kontrollin e infeksioneve dhe të dhënave epidemiologjike.
Shqipëria duhet të investojë në kërkimin dhe monitorimin epidemiologjik për të përfituar mësimet e ndjerra nga pandemia e COVID-19, përsa i përket qëndrueshmërisë dhe koordinimit të sistemit shëndetësor dhe në trajnimin e stafeve.
Legjislacioni shqiptar për të drejtat e pacientëve në kujdesin shëndetësor ndërkufitar ende nuk është përafruar me acquis të BE-së, ndërsa legjislacioni për barnat për përdorim njerëzor dhe veterinar është pjesërisht i përafruar. Nuk ka pasur progres të rëndësishëm me standardet në sektorin farmaceutik. Ende nuk ka legjislacion specifik për të adresuar rrezikun e ilaçeve të falsifikuara në furnizim, megjithëse ekzistojnë disa dispozita. Nevojiten përpjekje shtesë për të mbrojtur publikun nga falsifikimi i produkte mjekësore dhe bashkëpunim ndërkufitar për akses të qëndrueshëm në barna dhe përdorimin e duhur të tyre.
Shqipëria duhet të rrisë investimet dhe ngritjen e kapaciteteve në këtë sektor. Për masat parandaluese, ekziston një plan kombëtar për kontrollin e kancerit. Strukturat e përshtatshme për shërbimet e depistimit të kancerit ekzistojnë, por ende nuk është krijuar një regjistër i kancerit. Ekziston një program i depistimit të kancerit të gjirit, i cili përfshin ekzaminime sistematike për gratë 50-60 vjeçare, së bashku me ekzaminimet klinike falas të gjirit. Ekziston një plan kombëtar për depistimi i kancerit të qafës së mitrës, por çështjet e integrimit të shërbimit të kujdesit shëndetësor kufizojnë efektivitetin e tij.
Megjithëse, COVID-19 ndikoi rëndë në parandalimin dhe kontrollin e sëmundjeve jo të transmetueshme janë siguruar shërbimet thelbësore të trajtimit.
Për ushqimin dhe aktivitetin fizik, kequshqyerja është një çështje kritike, veçanërisht për fëmijët dhe gratë shtatzëna. Shqipëria duhet të hartojë një plan të ushqyerjes dhe të ndërgjegjësojë shkollat dhe komunitetin përqendrohet në rreziqet e kequshqyerjes.
Nevojiten përpjekje të mëtejshme për t’u përmirësuar akses në shërbime shëndetësore për grupe të tjera, duke përfshirë gratë, njerëzit me aftësi të kufizuara dhe popullsinë në zonat rurale apo të largëta dhe për shëndetin mendor të fëmijëve.
Qendra ALERT
