Menu

Kryesore

Raporti i Kombeve të Bashkuara për ndryshimet klimatike

Shkencëtarë të Kombeve të Bashkuara deklarojnë se njerëzimi ka ndoshta shansin e fundit për të parandaluar efektet më të rënda të ndryshimeve klimatike. Që të arrihet kjo, thotë raporti i publikuar ditët e fundit nga Kombet e Bashkuara, kërkohet që deri në vitin 2035 të ulet me afro dy të tretat ndotja e shkaktuar nga karboni dhe lëndët fosile. Ky vit ka shënuar raste të motit ekstrem të nxitura nga ndryshimet klimatike, duke dëmtuar më së shumti ata që janë më pak përgjegjës për ndryshimet, por më të rrezikuar nga efektet e tij.

Njerëzimi ende ka një shans, që po zbehet me shpejtësi, për të parandaluar dëmet më të rënda si rezultat i ndryshimeve klimatike, është përfundimi i një raporti të Kombeve të Bashkuara. Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Kilmatike thotë se kërkohet reduktimi me dy të tretat i ndotjes nga karboni deri në vitin 2035.

Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres thotë se ka pak kohë për të humbur në trajtimin e ndryshimeve klimatike.

“Njerëzimi po qëndron mbi një shtresë të hollë akulli i cili po shkrin shpejt. Siç e detajon edhe raporti, njerëzimi është përgjegjës për pothuajse të gjithë ngrohjen globale gjatë 200 viteve të fundit”.

Shkencëtarët theksojnë urgjencën e problemit ndërsa kërkohet kufizimi i rritjes së temperaturave globale në 1.5 gradë Celsius që nga periudha para industrializimit. Efektet e ndryshimit të klimës po vihen re në vende të ndryshme të botës.

Iraku jugor po përballet me një thatësirë që ka shkaktuar dëme të konsiderueshme në bujqësi dhe blegtori. Nivelet e lumenjve kanë rënë ndjeshëm për shkak të mungesës pothuajse të plotë të reshjeve gjatë katër viteve të fundit.

Po ashtu janë ulur edhe prurjet e ujrave që rrjedhin nga Irani dhe Turqia.

Shumë nga ligatinat e ushqyera nga lumi Eufrat janë prekur nga thatësira, duke rezultuar në kushte të vështira jetese për fermerët që varen nga bujqësia dhe peshkimi.

Iraku është ndër pesë vendet që rrezikohen më së shumti në botë nga efektet e ndryshimeve klimatike dhe zgjerimit të shkretëtirave.

Shtetet Malaui dhe Mozambiku u goditën rëndë nga cikloni Freddy, duke shkaktuar rreth 500 viktima dhe afro gjysëm milionë njerëz të zhvendosur në të dy vendet, sipas autoriteteve.

Ndërkohë Briri i Afrikës po përjeton sezonin e gjashtë të thatësirës, me humbje të konsiderueshme për banorët.

Autoritetet thonë se 11 milionë kafshë dhe specie kanë ngordhur për shkak të thatësirës, duke i zhytur familjet në varfëri të tmerrshme. Rreth 23 milionë njerëz mendohet se rrezikohen nga mungesa e ushqimit, sipas të dhënave të mbledhura nga grupet e punës pranë Kombeve të Bashkuara.

Qendra Alert /Alert.al

Si po ndikojnë çmimet e larta në sjelljen e konsumatorëve

Çmimet e larta kanë rritur koston e jetesës dhe po ndikojnë në sjelljen konsumatore. Blerjet po orientohen drejt alternativave më të lira, po reduktohen sasitë dhe po shkohet drejt mallrave në oferta.

Orientimi i konsumit drejt produkteve më të lira ka gjasa të cenojë sigurinë ushqimore, sidomos në qarqet e vendit, ku fuqia blerëse është më e
ulët dhe agjencitë e kontrollit kanë ndikim më të ulët.

Që nga prilli i vitit të kaluar, çmimet e ushqimeve u rritën me ritme dyshifrore mbi 10% pas një stabiliteti prej gati dy dekadash. Vitin e kaluar, inflacioni mesatar vjetor shënoi rritje me 6.7%, por çmimet e ushqimeve u rritën me ritme dy herë më të larta, 12.5%.

Rritja e çmimeve në produktet kryesore të shportës ndikon së tepërmi në sjelljen e konsumatorëve në vend, pasi shqiptarët shpenzojnë për blerjen e ushqimeve 41.3% të shpenzimeve mujore. Pesha e madhe që ushqimet kanë në shpenzimet e konsumatorëve po reflektohet në tregtinë me pakicë. (Monitor)

Qendra Alert/Alert.al

Rritet konsumi i birrës, akciza dëmton prodhimin vendas

Shqiptarë duket se po orientohen më shumë drejt konsumit të birrës. Të dhënat zyrtare nga Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, tregojnë për një rritje progresive të importit të birrës nga vitit në vit, duke arritur shifrën më të lartë përgjatë 2022-shit, i cili ishte edhe viti i rritjes së çmimeve, ku përjashtim nuk bëri as ky produkt.

Megjithatë çmimet më të kripura nuk i kanë stepur qytetarët për të konsumuar më shumë birrë se zakonisht duke iu referuar markave të huaja, pa përfshirë këtu prodhimin vendas.

Konkretisht gjatë vitit 2022 janë importuar 51.999 ton birrë, duke regjistruar një rritje prej 4.2 krahasuar me një vit më parë. Ndërsa krahasuar me vitet 2019-2020 sasia e importuar e birrës shënon nivele edhe më të larta.

Ndërkaq, duket se për markat ndërkombëtare, mbarë ka nisur edhe 2023-shui, ku në muajin Janar i cili konsiderohet edhe më i ftohti i vitit, është blerë më shumë birrë nga jashtë kufijve. Kështu, në Janar janë importuar 2949 ton birrë, apo dyfishi i sasisë së të njëjtës periudhë të një viti më parë.

Dyfishimi i akcizës së birrës në 710 lekë për hektolitër nga 1 janari 2023 duket se ka favorizuar më shumë importin dhe ka filluar të  japë efekte negative për fabrikat e birrës në vend, të cilat u detyruan të rrisnin çmimin e produktit final.  Për shkak të çmimit të lartë nga kostove të shtrenjtuara, birra shqiptare po humbet konkurrueshmërinë, ndërsa sasia e blerë nga jashtë po rritet me ritme të larta. (Scan)

Qendra Alert/Alert.al

Rekomandime për agjëruesit, ushqimet e duhura gjatë Ramazanit

Rregullat bazë të ushqimit janë shumëllojshmëria, maturia dhe ekuilibri i marrjes së ushqimit.

Këto parime të ushqyerjes së duhur janë veçanërisht të rëndësishme gjatë muajit të Ramazanit, kur myslimanët në mbarë botën abstenojnë nga ushqimi dhe pijet dhe agjërojnë nga lindja deri në perëndim të diellit.

Para së gjithash, duhet theksuar që trupi i agjëruesit gjatë këtij muaji përshtat punën me situatën e sapokrijuar, domethënë agjërimit dhe kështu metabolizmi i agjëruesit ngadalëson punën, sistemi tretës gjithashtu pushon, mundëson pastrimin dhe detoksikimin e trupit dhe vlen të përmendet që për punën e funksioneve themelore metabolike nevojitet më pak energji se zakonisht, andaj është edhe normale që gjatë muajit të agjërimit të merrni sasi më të vogla ushqimi se zakonisht.

Më e rëndësishmja është moderimi, zgjedhja dhe rregullimi i duhur i ushqimit gjatë ditës, pra nga iftari në syfyr, në mënyrë që t’i siguroni trupit tuaj energji sa më gjatë, por pa e mbingarkuar sistemin tretës.

Rekomandime për syfyrin

Rekomandimet e nutricionistëve për syfyrin janë mjaft të ngjashme me rekomandimet për mëngjesin e zakonshëm, i cili duhet të jetë burimi kryesor i energjisë për të nisur çdo ditë. Për syfyr duhet të kombinoni ushqime të pasura me proteina (mish, peshk, vezë, qumësht, djathë, kos, bishtajore, pastaj fara dhe arra, të cilat janë gjithashtu burime yndyrash të shëndetshme që japin energji dhe zgjasin ndjenjën e ngopjes) me ushqime të pasura me karbohidrate komplekse dhe fibra për një çlirim më të gjatë të energjisë dhe ndjenjën e ngopjes (drithërat integrale, produktet e miellit integral dhe perimet).

Sugjerime për një vakt ideal për syfyr janë, për shembull, vezët e fërguara me perime dhe djathë pa dhjamë plus bukë integrale shtëpie me fara së bashku me sallatë me kastravec e rrepkë; sallatë pule, vezë të ziera, fasule ose thjerrëza të ziera, djathë pa kripë, një kombinim perimesh të freskëta dhe bukë integrale të thekur në shtëpi, e mbushur me vaj ulliri sipas dëshirës.

Për syfyr kushtojini vëmendje të veçantë hidratimit të mjaftueshëm, pini sasi të mjaftueshme uji ose çaj që të mos e filloni agjërimin të dehidratuar dhe të lodhur. Shmangni pirjen e kafesë, pasi ajo është diuretike, pra stimulon nxjerrjen e ujit nga trupi dhe mund të çojë në dehidrim. Në kohën e iftarit rekomandohet pirja e kafesë me së paku një gotë ujë.

Rekomandime për iftar

Gjëja më e rëndësishme është të mos ‘mbingarkoheni’ papritur me sasi të mëdha ushqimi në një vakt. Për shkak të periudhës së gjatë të agjërimit, sistemi tretës bie në gjumë, ndaj është shumë e rëndësishme ta filloni atë në mënyrën e duhur. Është mirë të filloni iftarin me një ose dy hurma ose një sallatë të lehtë frutash për të rimbushur sheqerin dhe energjinë me një gotë ujë ose limonadë për të rihidratuar trupin. Sistemit tuaj të tretjes duhet t’i jepet të paktën gjysmë ore që të fillojë ngadalë dhe të thithë lëndët ushqyese nga frutat e gëlltitur, pasuar nga pjata kryesore.

Qendra Alert/Alert.al

Gara për riciklimin e paneleve diellore të përdorura

Panelet diellore ofrojnë një mënyrë më të gjelbër për të gjeneruar energji elektrike, por riciklimi i tyre kur nuk funksionojnë më, është i vështirë dhe i kushtueshëm. Në Australi, dhjetëra mijëra panele diellore jofunksionale përfundojnë në landfill, por një grup shkencëtarësh mendon se kanë një zgjidhje.

Nuk është e lehtë të riciklosh panelet diellore.

Ato fillimisht duhet të shkëputen, dhe më pas të ndahen në komponentët e tyre, dy procese të cilat janë të shtrenjta dhe kërkojnë kohë.

“Për momentin, do të ishte më lirë t’i vendosnin ato në landfill sesa t’i riparonim,” thotë John Polhill, menaxher i partneritetit të infrastrukturës, Sustainability Victoria.

“Energjia diellore është menduar të jetë energji e rinovueshme, produkt i lidhur me qëndrueshmërinë. Riciklimi më i mirë i një paneli diellor është ndoshta më i rëndësishëm se çdo produkt tjetër”, thotë Anthony Vippond, drejtor ekzekutiv i kompanisë Lotus Energy.

Një ekip shkencëtarësh nga Universiteti Deakin thotë se kanë gjetur një mënyrë për ta bërë këtë proces më praktikë.

Ata thonë se metoda e tyre nuk përdor kimikate të rrezikshme për të nxjerrë silikonin e vlefshëm nga panelet, duke e bërë atë më të lirë dhe më miqësor ndaj mjedisit.

“Ka shumë teknologji të tjera në mbarë botën, por shumica e teknologjive janë të komplikuara, me shumë hapa, dhe kërkojnë kohë,” thotë Mokhlesur Rahman nga Universiteti Deakin.

Metoda e re mund të bëhet financiarisht shumë interesante për bizneset e riciklimit, sepse materiali i silikonit që nxirret nga panelet diellore vlen shumë para.

“Ne do të ishim të entuziazmuar nëse mund ta arrinim këtë për momentin. Sigurisht, janë disa shifra të pabesueshme 31,000 dollarë për kilogram silikoni,” thotë zoti Vippond.

Kjo teknologji e re duhet të testohet për të parë nëse funksionon në nivel industrial.

“Duhet provojmë që jo vetëm të ndajmë panelin dhe silikonin, por ta bëjë atë në një mënyrë që është financiarisht e qëndrueshme si model biznesi, jo vetëm në shkallë laboratorike,” thotë zoti Polhill.

Studiuesit po punojnë tani për të bërë bateri me kosto të ulët nga ky material.

Ministrja Australiane e Mjedisit Tanya Plibersek po ushtron presion mbi industrinë për të bërë më shumë kur bëhet fjalë për riciklimin e paneleve diellore.

Ministrja Plibersek thekson se nëse nuk shtohen përpjekjet, deri në vitin 2030 në landfill mund të ketë më shumë se një çerek milionë ton panelesh diellore. (VOA)

Qendra Alert/Alert.al

A është i rrezikshëm ripërdorimi i shisheve plastike?

Hulumtimet e reja kanë zbuluar se shishet e ripërdorshme përmbajnë pothuajse 40 mijë herë më shumë baktere sesa ulësja e tualetit. Nëse e keni përdorur të njëjtën shishe për një kohë të gjatë, duhet të jeni të kujdesshëm tani.

Një numër i madh njerëzish përdorin shishe uji në mënyrë të përsëritur. Mikrobiologu i Universitetit të Reading Dr Simon Clarke tha se pavarësisht baktereve të shumta në shishet e ujit, ato nuk janë aq të rrezikshme për shëndetin. Lani shishen me ujë të ngrohtë. Ai tha gjithashtu se një shishe uji ka katër herë më shumë baktere se një maus kompjuteri. Shishet e ujit përmbajnë 14 herë më shumë baktere se enët dhe uji në shishe përmban baktere të shumta.

Një ekip studiuesish me bazë në SHBA hetuan pastërtinë e shisheve të ujit të ripërdorshme. Së pari, ata kontrolluan të gjitha pjesët e shishes tre herë.  Sipas hulumtimit, në shishe u gjetën dy lloje bakteresh. Këto përfshijnë bakteret gram-negative dhe bakteret bacil.

Studiuesit shpjeguan se bakteret gram-negative janë përgjegjëse për një sërë infeksionesh. Në të njëjtën kohë, bakteret Bacillus mund të shkaktojnë probleme gastrointestinale.

Më pas, hulumtimi krahasoi shishet me sendet shtëpiake dhe zbuloi se shishet përmbanin dy herë më shumë mikrobe sesa lavamani i kuzhinës.

Rekomandimi i studiuesve

Studiuesit rekomandojnë larjen e shisheve me sapun dhe ujë të ngrohtë të paktën një herë në ditë përpara ripërdorimit.

Qendra Alert/Alert.al

Raporti i Komisionit Evropian: Gati gjysma e mjaltit të importuar në Evropë është fals dhe mashtrim, vjen nga vendet joanëtare

Kur bletët zhduken, mjalti nuk është më mjaltë. Është një mashtrim masiv që sapo është zbuluar nga Komisioni Evropian. “Një pjesë e konsiderueshme e mjaltit të importuar në Evropë dyshohet se është mashtruese, por ky mjaltë shpesh nuk zbulohet,” thanë shërbimet ekzekutive të BE-së në një raport të publikuar të enjten, 23 mars.

Sipas analizës së mostrave të marra, dhe monitorimit të kryer nga Brukseli, pothuajse gjysma e mjaltit nga vendet jo-evropiane pritet me shurupe sheqeri të bëra nga orizi, gruri ose panxhari i sheqerit. Çdo shtesë është e ndaluar sipas rregulloreve evropiane. Nga 320 mostrat e mjaltit të testuara nga Qendra e Përbashkët Kërkimore, laboratori zyrtar i Komisionit, 147 konsiderohen mashtruese. Kjo përbën 46% e mostrave të analizuara. Ky numër përfaqëson një pjesë të konsiderueshme të mjaltit të konsumuar në Evropë: me 175,000 ton mjaltë të importuar në vit (rreth 40% të konsumit), Kontinenti i Vjetër është importuesi i dytë më i madh në botë i mjaltit pas Shteteve të Bashkuara. “Mjalti i rremë” vjen kryesisht nga Kina dhe Turqia.

Informacion i falsifikuar i gjurmueshmërisë

Drejtoria e Përgjithshme për Shëndetin dhe Sigurinë Ushqimore e Komisionit Evropian koordinoi këtë operacion të gjerë kontrolli brenda Bashkimit Evropian, në bashkëpunim me 16 vende evropiane, si dhe me Norvegjinë, Zvicrën dhe Shtetet e Bashkuara dhe Zyrën Evropiane Kundër Mashtrimit. Mostrat u morën në kufij – kryesisht në portet evropiane – midis nëntorit 2021 dhe shkurtit 2022. Hetuesit gjithashtu, theksuan përdorimin e aditivëve dhe ngjyrave për të falsifikuar burimin e vërtetë botanik të mjaltit dhe maskimin e origjinës së vërtetë gjeografike të mjaltit, nga maskimi i informacionit të gjurmueshmërisë dhe heqja e polenit.

Një raport i publikuar të enjten më 23 mars, u zbuluan mashtrime masive me shurupet e sheqerit të bëra nga orizi, gruri ose panxhari i sheqerit. Shumica e mjaltit të falsifikuar vjen nga Kina dhe Turqia.

Burimi: https://www.lemonde.fr/planete/article/2023/03/23/pres-de-la-moitie-des-miels-importes-en-europe-sont-faux-alerte-la-commission-europeenne_6166703_3244.html

Infeksionet me Candida auris po përhapen me shpejtësi

Qendra për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) ka ngritur alarmin për përhapjen me shpejtësi të një infeksioni mykotik, që është i vështirë për t’u trajtuar.

Rastet në SHBA gati u dyfishuan në vitin 2021, nga 756 në 1,471, thotë raporti i CDC. Njerëzit e shëndetshëm nuk janë në rrezik nga infeksioni i quajtur Candida auris, por ata me sistem imunitar të dobët, ose ata që përdorin pajisje mjekësore si ventilatorë ose kateter, mund edhe të humbin jetën.

Shumica e rasteve të testuara ishin imun ndaj trajtimit anti-mykotik dhe për këtë arsye CDC e ka quajtur atë një “kërcënim urgjent të rezistencës antimikrobike”.

Sëmundja mund të përhapet nga “kontakti me pacientët e prekur dhe sipërfaqet ose pajisjet e kontaminuara” thonë nga CDC.

Simptomat më të zakonshme janë ethet dhe të dridhurat që nuk përmirësohen pas trajtimit. Infeksioni u raportua për herë të parë në SHBA në vitin 2016, por rritja më e shpejtë e rasteve u raportua nga viti 2020 deri në vitin 2021.

Një tjetër arsye shqetësuese ishte shtimi i rasteve që u bënë “rezistente ndaj ekinokandinave” që është ilaçi antimykotik më i rekomanduar për trajtimin e infeksionit.

CDC ia atribuon rritjen e numrit të rasteve të raportuara me parandalimin e dobët të infeksionit në institucionet e kujdesit shëndetësor.

Qendra Alert/Alert.al

Pse duhet të shmangni ushqimet e trajtuara me pesticide

Nëse shmangim frutat dhe perimet që nuk janë të stinës dhe janë të trajtuara me pesticide, jemi një hap para drejt një jete më të shëndetshme. Blerja e ushqimeve organike është një terren i lëkundur sepse sot nuk kemi produkte që janë 100% organike.

Shkencëtarët suedezë kanë vërtetuar se insektet, fungicidet dhe rregullatorët e rritjes së bimëve mund të grumbullohen në trupin e fëmijëve dhe të rriturve.

Megjithatë, nëse nuk konsumojmë ushqim të kontaminuar me pesticide për vetëm dy javë, niveli i këtyre toksinave në trupin tonë bie në zero.

Pse duhet të shmangni ushqimet e trajtuara me pesticide:

Shëndeti i trurit: Dokumentet e vitit 2008 thonë se një numër pesticidesh konsiderohen neurotoksikë që mund të ndikojnë në trurin e gjitarëve dhe njerëzve. Hulumtimet kanë treguar se ekziston një lidhje e fortë midis ekspozimit ndaj pesticideve dhe sëmundjes së Parkinsonit, një çrregullim kronik dhe progresiv i lëvizjes.

Rreziku i kancerit: Në vitin 2015, Agjencia Ndërkombëtare për Kërkimin e Kancerit informoi publikun se glyphosate, pesticidi më i përdorur në botë.

Një raport i vitit 2011 zbuloi se glyphosate është midis 60% dhe 100% e shkaktarit të ndotjes së ajrit. Në Evropë, mbi 40% e ujërave nëntokësore janë pozitive për glyphosate dhe gjermanët e gjetën këtë pesticid në urinën e njeriut. Glyphosate është gjetur në gjakun e njeriut dhe madje edhe në qumështin e gjirit.

Qendra Alert/Alert.al

Fara alternative për një bujqësi më të qëndrueshme

Shumë njerëz nuk e dinë, por pothuajse të gjitha farat e përdorura zakonisht në bujqësi mbrohen nga një ose më shumë patenta. Të drejtat mbahen nga një pjesë e vogël shumëkombëshe kimike si Monsanto (grupi Bayer), Corteva (grupi DuPont), ChemChina (grupi Syngenta) të cilat me kalimin e viteve kanë zhvilluar fara që janë më rezistente ndaj sëmundjeve, me produktivitet më të lartë ose që të lulëzojnë madje në kushte më pak se ideale klimatike.

Këto fara, nga një këndvështrim i caktuar, janë të krahasueshme me sistemet operative të kompjuterëve dhe smartfonëve, të kontrolluar nga 2 ose 3 kompani të mëdha si Apple, Microsoft dhe Google. Farat janë një biznes kolosal që vlen më shumë se 60 miliardë dollarë në shkallë globale. Prandaj, shumica e fermerëve nuk zotërojnë farat që mbjellin, por vetëm të drejtat për t’i përdorur ato. Në praktikë është sikur farat janë marrë me qira.

Nga pikëpamja praktike, kjo situatë krijon më shumë se disa probleme: gjigantët bujqësorë janë kompani, objektivi i të cilave është të maksimizojnë fitimin dhe jo çështjet sociale si biodiversiteti, lufta kundër urisë apo mbrojtja e fermerëve të vegjël.

Për këtë arsye, duke filluar nga viti 2012, një ekip ekspertësh të bioinxhinierisë dhe bujqësisë së qëndrueshme krijuan OSSI – Open Source Seed Initiative, e cila synon të zhvillojë fara alternative ndaj atyre të grupeve të mëdha, të aksesueshme lirisht dhe me cilësi të lartë. Më shumë se 50 prodhues amerikanë të farave i janë bashkuar nismës, të specializuar në përzgjedhjen e varieteteve të bimëve të afta të lulëzojnë në kushtet specifike klimatike dhe mjedisore të pjesëve të ndryshme të vendit. Puna e tyre mbrohet ligjërisht nga organizata, në mënyrë që të shmangen përvetësimet e papërshtatshme nga subjektet private.

Por me burim të hapur ose open source nuk do të thotë “falas”: prodhuesit e farës paguhen duke u shitur farat e tyre fermerëve, të cilët megjithatë në këtë rast fitojnë të drejtën të përdorin farat dhe derivatet sipas dëshirës. Gjithashtu, mundësisht, për t’i përmirësuar ato me përzgjedhje të tjera dhe kalime të tjera. Ashtu si me softuerin me burim të hapur (open source software).

Po sepse ndryshe nga farat e prodhuara nga grupe të mëdha industriale, të cilat në shumë raste i japin jetë frutave sterile në mënyrë që të detyrojnë fermerët të blejnë farat çdo vit, farat me burim të hapur janë pjellore. Një pjesë e të korrave më pas mund të lihet mënjanë dhe të përdoret për mbjelljen e vitit të ardhshëm, ashtu siç bënë gjyshërit tanë.

Me pak fjalë, farat me burim të hapur duket se janë të destinuara të japin një kontribut në biodiversitetin dhe bujqësinë e qëndrueshme: kjo është arsyeja pse organizata të ndryshme jofitimprurëse po shfaqen në të gjitha kontinentet, objektivi i të cilave është të zhvillojnë dhe shpërndajnë fara të pa-patentuara dhe me cilësi shumë të lartë. (Scan)

Qendra Alert/Alert.al