Nga Ardian Lekaj*
Po ecim në kohën e paparashikuar dhe të papritur, pikërisht kur vëmendja tërhiqej nga strategjia afatgjatë e BE-se 2050, për njëekonomi të gjelbër dhe inovative.
Duket si një histori e pabesueshme. Një shok i cili ka ndryshuar mënyrën e të jetuarit, të menduarit apo të çdo sjellje. Çdo mendje mundohet të kërkojë të shohë, se çfarë do të ndodhë nesër.
Shëndeti i individit, është ushqimi i ekonomisë!
Ky duhet të jetë fokusi i kamerës së çdo vendi të globit sot.
Individin e shëndoshë dhe ekonominë e lidhin një sërë hallkash duke filluar nga të dhënat evidente, masat globale në shëndetësi, zhvillimet teknologjike, kërkimi dhe koordinimi ndërkombëtar, duke vijuar me të gjithë indikatorët që formojnë mirëqenie për njerëz të shëndetshëm, si punësimi, investimet, rritja ekonomike dhe tregu.
Shumë analistë i referohen krizës së vitit 2008, 12-vite më parë, por që kjo e sotmja, nuk është krize financiare, kjo është njësëmundje që po prek trurin dhe zemrat e njerëzve.
Kjo krizë po nxjerr fare mirë në pah dobësitë e sistemit fiskal, shëndetësor dhe administrativ, që zor se do ta rikthejë atë çkakombet sot po humbasin për minimalisht një dekadë.
Po të shqyrtojmë këtë Botë të Re sot, me atë të nesërme pas kësaj katastrofe globale që po jetojmë me pasojat e COIVD-19, do të na duhet të riorientohemi edhe pse me gjasa vështirësitë do të jenë jo të vogla, por që sigurisht do të kërkojmë dhe do të gjejmë ekuilibra të rinj:
– Në këtë periudhë kur njerëzit po humbasin arsyetimin, duket sikur po mësojmë si të marrim frymë, sa afër duhet të rrimëme njëri-tjetrin, si duhet të takohemi e të përshëndetemi. Është pikërisht një solidaritet nacional dhe një patriotizëm i ri brenda vendeve, të shpallur në gjendje lufte, por qëarmiku është i përbashkët dhe virtual.
– Besimi tek autoritetet është rritur. Mjekët dhe nëpunësit e shëndetësisë, janë kthyer në heronj të luftës. Ështëzvogëluar individualizmi dhe po hapet një dritare e re përndjesinë dhe përgjegjësinë familjare.
– Reformat e reja po kthehen në një garë konkurueshmërie për kushte jete më të suksesshme, studimet shkencore po marrin hov dhe impulse të reja konkrete.
– Tregu i brendshëm po gjen vëmendjen e duhur. Po vihet nëpikëpyetje Globalizimi.
– Ambientet e përbashkët as i parqet, kinematë, teatrot, muzeumet do të ridimesionohen.
Shërbimet fetare me siguri do të marrin nisma të reja.
– Në trurin tonë çdo ndryshim për të ardhmen do tëperceptohet ndryshe dhe do të rritet uria për diversifikim tëideve apo proceseve.
– Një jetë e re ka lindur për Botën On line, si botë më e shëndetshme tregtare, duke integruar edhe tregun e telemedikamenteve.
Sot ekonomia Botërore njeh disa forma krizash. Kriza në formën e germës “V”, ku ekonomia për shkaqe të ndryshme natyrore bie në ritme shumë të shpejta-të menjëhershme, dhe shkakton dëme rigoroze, por që edhe pas rënies ka një ngritje po tëmenjëhershme.
Kriza në formën e germës “U” e cila veçorinë dalluese, ka fazëne rritjes në ritme të ngadalta, pasi le dëme te pa korrigjueshmedhe shenja te thella sektoriale. Më e vështira është ajo që kaformën e germës “L” ku ekonomia për një periudhë tëpapërcaktuar bie në një kolaps të plotë.
Ne sot ndodhemi në një fazë të ndërmjetme mes formës “V” dhe “U” ku dëmet e pakorrigjueshme janë humbjet e jetëve çdo ditë, dhe gjurmët janë pikërisht kriza që do të pasojë ekonominëglobale.
Qeveritë në këto momente, po zhvillojnë një luftë në dy fronte dhe kjo nuk është fare e lehtë, në kushtet kur efikasiteti dhe efektiviteti i secilit nuk është në lirshmërinë e të përditshmes normale.
Nga njëra anë po luftohet për një unifikim të mënyrës së sjelljes publike në zbatime dhe të masave të rrepta, për të parandaluar përhapjen e virusit, çka nuk i referohet asnjë eksperience tëngjashme në llojin e vet, nga ana tjetër rekordet ekonomikekërkojnë përgjegjshmëri shumë më tepër se një trajtim fiskal. Duket si një përpjekje individualiste, për arsyen se virusi i gjetitë papërgatitur. Duket si një indiferentizëm ndaj kombeve, porqë në fakt asnjë nuk ka të garantuar vendin e vet.
Ekonomia është një fushë sa komplekse aq edhe e matshme. Skenarët duhet t’i qëndrojnë mendjeve të specialistëve për t’udizenjuar dhe përshtatur më së miri, në kombinim meszgjidhjesh fiskale me ato politike, sociale dhe administrative. Aleatët do të lindin natyrshëm. Jam i bindur se rregullat e lojësdo të paraprijnë një botë të re, me zgjidhje alternative.
Por si sipërmarrës, nuk do të prisja askënd. Skenarin e çdondërmarrje do të duhej ta dizenjoja ashtu si krijova idenë për ta zhvilluar atë.
Kur situata ndryshon unë si ekonomist nuk bëj gjë tjetër veçse ipërshtatem dhe drejtoj mendimin duke u bazuar në nivelin e rrezikut.
Ndryshe nga të mëdhenjtë, të vegjlit kanë nevojë për drejtim. Kanë nevojë për mbështetje. Kanë nevojë për të garantuarminimumin jetik. Ndaje dhe në skenarët e specialisteve të çdoqeverie, duhet të jenë në fokus.
Sistemi i sotëm financiar me sa po duket është po aq i dobët sa në 2008. Në mars të vitit 2009 u mblodh G20 nën mbikëqyrjen e Barack Obamës në Londër për të rregulluar sistemin Financiar.
Për pak menduam se vendet e vjetra industrialiste, do të bashkëpunonin me lojtarët e rinj botërorë, si: Kina, India, Brazilidhe Rusia. Shumë rregulla të reja dhe të forta u menduan dhe u përfolën për sistemin e ri bankar. Por jo më shumë se 6 muaj pas krizës, pikërisht bankat që u mbështetën dhe u mbrojtën më shumë, filluan të operojnë me një arrogancë të re duke fshirë ngatavolina të gjitha rregullat e lojës që u vendosën nga G20.
Sot bankat qendrore e çuan normën e interesit në 0 dhe poprodhojnë para extra për tregun. Ky nuk është shërim, përkundrazi është infektim akoma më i keq i tregut. Në këtëmënyrë po krijojnë një flluskë të re që do ta rëndojë ekonominëakoma më keq në të ardhmen.
Në rastin e Shqipërisë, jemi në fazën e parë të luftës ku Qeveria me të gjitha format po përpiqet të marrë nën kontroll situatën përsa i përket virusit në mënyrë që të minimalizojë situatat e dhimbshme.
Edi Rama deklaroi planin A me shtatë pika. Ai gjithashtupërmendi dhe planet B apo C që do ta ndjekin në vazhdimësi. Në këtë moment “shoku” psikologjik nuk të lejon të kuptoshasnjë plan. E vetmja gjë që dëshiron të dëgjosh është, të dish se kur merr fund kjo tragjedi, kur do të fillosh prapë atë jetënormale që ndoshta deri dje edhe e përbuzje.
Ajo që çdokush kërkon sot është siguri për jetesën. Ndaj dhe sot më tepër se kurrë kërkohet një aleancë midis grupimeve tëndryshme.
Me siguri që më vonë do kemi kohë të bëjmë analiza përmënyrën e administrimit të të sotmes. Një proverb Etiopianethotë: Kur merimangat bashkohen janë në gjendje të lidhin edhenjë luan.
Në mbyllje të këtij shkrimi, nuk mund të mos përmend median,si një rol i veçantë në të përditshmen e jetës së secilit nëkarantinë. Fuqiplotë dhe instrumenti i vetëm i zyrtarizuar qëkontrollon trurin e njerëzimit, ka uzurpuar kohën tonë.
Padyshim sot, kur televizioni dhe interneti janë miqtë tanë më të mirë, kemi vendosur t’i kemi më afër se këdo tjetër duke na bërëtë ndihemi kudo dhe të informuar për gjithçka.
Mos e humbni këtë besim që ju kemi dhënë, në këto ditë tëvështira. Bëhuni edhe ju psikologu i menaxhimit të kohës nëmënyrë efiçente gjatë karantinimit.
Më shumë se gjithçka, të arrijmë të gëzojmë shëndet të plotë përçdo qytetar.
*Autori është kryetar i Dhomës së Biznesit të Diasporës
Qendra Alert / Alert.al